Dagboek winter 1985.

September 1984 was somber en nat. In De Bilt werd 145 mm afgetapt en in het Brabantse Klundert zelfs 250 mm. Het was het sluitstuk van een vrij koele zomer. Alleen augustus scoorde boven normaal met een gemiddelde van 18,1 C. De andere vier maanden van het warme seizoen waren te koel. Opvallend koel was de maand mei : een gemiddelde van 10,6 tegen 12,7 normaal.

Oktober: Na dat tegenvallende zomerseizoen kwam een vrij zachte oktober met een egaal temperatuursverloop; een maand zonder vorst.

November: Op de weerkaarten van november 1984 zien we vaak een hogedrukgebied op het vasteland van Europa en dan meest boven Rusland. Het hield bij ons onstuimig herfstweer op een afstand, zonder dat er al van winterweer sprake was. In het noorden van het land kwam de winter toch even binnen sluipen, toen op 17 november het hogedrukgebied zich boven Finland en west Rusland had gevestigd. Een depressie trok Frankrijk binnen waardoor een oostelijke stroming ontstond. Hiermee kwam in het noorden van het land vrij koude lucht uit Oost Europa binnen. Eelde telde op 15 , 16 en 17 november de eerste drie vorstdagen van het seizoen. Op 17 november drong zachtere lucht op naar en noorden, wat daar aanleiding gaf tot sneeuw en ijzel. Op 18 november was de kou verdwenen. De Bilt was tot dan toe nog steeds vorstloos geweest. Het hogedrukgebied trok zich terug tot ver in Rusland en liet ons achter met een zachte novembermaand.

Het is rustig weer. Diep in Aziatisch Rusland ligt een krachtig hogedrukgebied met kerndruk van 1055 hPa. Omdat het in de richting van het oostelijk Middellandse zeegebied sterk ontwikkeld is, veroorzaakt het boven Europa een zuidelijke stroming. Absoluut geen wintersituatie; vandaag komt De Bilt bij een zuidoostenwind tot 11 graden.

De eerste vorstdag van het seizoen in De Bilt; dank zij nachtelijke uitstraling komt de temperatuur net even onder 0. Met -0,1 C heet dat dan een vorstdag.

Het hogedrukgebied neemt in betekenis af; de kern trekt over midden Europa naar het westen en ligt op 10 december boven Het Kanaal. In ons land schommelt de temperatuur rond normale waarden, met op 7 en 8 december een halve graad vorst. De wind waait meest uit het zuiden en draait op 10 december naar zuidwest. Een enkele dag valt er een paar millimeter regen. Saai weer voor de winterliefhebber.

Het is doorgaans vrij rustig weer met weinig zon. Op 13 december schijnt de zon ongeveer 5 uur en op 17 december 2 uur. Op 14 t/m 17 december valt af en toe regen; bij dit alles ligt de temperatuur zowel overdag als 's nachts boven de 0 graden. Is dit winter? De weerkaarten uit die week laten een hogedrukgebied zien, dat ver weg in Aziatisch Rusland zijn vaste plek lijkt te hebben gevonden. Op 11 december ligt er ook een hogedrukgebied boven onze omgeving; tussen beide hogedrukgebieden in baant een hoeveelheid koude lucht zich een weg over midden Europa. Als dan op 12 en 13 december de druk boven Scandinavie stijgt lijkt er geleidelijker een iets winterse situatie te ontstaan. Van kou komt weinig terecht : het hogedrukgebied boven Scandinavie wordt opgenomen in het Russische hoog terwijl intussen een depressie boven de Britse eilanden zijn invloed over ons land doet gelden. Uitzicht op echt winterweer is er niet. Aan de andere kant is er ook geen sprake van een westcirculatie met grote depressie-activiteit. Een groot lagedrukgebied ligt ver weg, tussen IJsland en Groenland.
Koudegetal 1985 tot nu toe : 0,0

De week voor kerst verloopt vorstloos. De wind zit meestal in de zuidwesthoek, waarbij er op de meeste dagen wel wat regen valt. De maximumtemperatuur schommelt tussen +6 en +9. Op de weerkaarten zien we ver weg boven de Oeral een krachtig hogedrukgebied met kernwaarde omstreeks 1050 hPa. Af en toe komt er een brug tot stand tussen het Azorenhoog en dit Russische hoog. Uitlopers van een depressie bij IJsland dringen regelmatig tot onze streken door en veroorzaken het regenachtige weer. Op kerstavond lijkt zich een hoeveelheid iets koudere lucht in Polen en west Rusland in beweging te zetten naar het westen. Veel kou is daar niet van te verwachten, maar, wie weet...

Eerste kerstdag 1984 heeft gematigd weer met af en toe een bui en een paar uur zon. In De Bilt komt het maximum op 7,1 C.

In de nacht is bij opklaringen het kwik in De Bilt net iets onder 0 gedaald. Met die -0,2 is de 4-de vorstdag van het seizoen binnen. De wind zit in de zuidhoek en is zwak tot matig en er valt af en toe een buitje. Op de weerkaart is een nieuwe ontwikkeling te zien : een vrij koude depressie met kern ten zuiden van IJsland breidt zich in de richting van Frankrijk uit. Hierdoor gaat de wind krimpen van zuid naar oost. Dit zal de aanvoer van continentale lucht bevorderen. Van vorst van betekenis zal daarbij voorlopig geen sprake zijn.

Vandaag is het droog en iets kouder, met een maximum van 4,7 bij een zwakke noordoostenwind. De kleine depressie ligt nu, afgezwakt, met zijn kern bij de zuidkust van Bretagne. Ver weg, het verhaal wordt eentonig, bij de Oeral ligt een hogedrukgebied met kerndruk van 1045 hPa. Een ander hogedrukgebied ligt voor de kust van Portugal. Dat levert ons dat 'geen-vlees-en-geen-vis-weer' op.

Bij een opnieuw naar zuid gedraaide wind is het vandaag weer iets kouder. De Bilt geeft een maximum van 2,7 C na een minimum van -1,5. Op de rand van de weerkaart gebeurt iets opvallends : terwijl in de omgeving van Spitsbergen de druk stijgt trekt een koudepool ten oosten daarvan langzaam in de richting van het noord-russische vasteland. Een winters ontwikkeling? Voorlopig merken wij daar niets van; het Russische hogedrukgebied breidt zich iets naar Scandinavie uit, terwijl het hoog voor de kust van Portugal honkvast is. Wij zitten daar tussenin met rustig weer.

Opnieuw een vorstdag met rustig weer. Het etmaalgemiddelde is met +0,8 C duidelijk aan de lage kant. Het russische hogedrukgebied trekt wat naar het westen en lijkt te gaan samensmelten met het Portugese hoog; dit hogedrukgebied heeft een zwakke uitloper naar de poolzee ontwikkeld. In noord Rusland neemt de kou toe; de koudepool komt aan land ten oosten van Nova Zembla. Een ander fenomeen is opvallend op de weerkaarten : al dagen lang ligt een depressiegebied vrijwel stationair bij het zuiden van Groenland.

De eerste Hellmannpunten zijn binnen; nou ja, punten? Met een gemiddelde van -0,2 C in De Bilt staat het koudegetal na vandaag op 0,2. Zouden we zo langzaam de winter in glijden? We bevinden ons in een hogedrukgebied, dat een groot deel van west en midden Europa beslaat. Het hogedrukbastion heeft zich geheel uit Rusland terug getrokken naar westelijker gebieden. In noord rusland gaat de kou steeds verder met zijn langzame opmars naar het zuiden. Maar met zo'n hogedrukgebied boven onze omgeving lijkt er weinig kans, dat deze kou onze kant op komt. Een sterke straalstroom uit het westen is nog steeds ver te zoeken. Boven de oceaan buigt deze gedeeltelijk naar het noordoosten weg; een andere tak komt over west Europa vanuit het noorden. Drukdalingen in de avond bij Schotland lijken te wijzen op de vorming van een depressie op het noorden van de Noordzee. Zou deze depressie een beetje leven in de brouwerij kunnen brengen?

De temperaturen blijven boven normaal bij krachtige zuidwesten wind. Vandaag ook weer behoorlijk wat zonneschijn in De Bilt. In Noord Europa is er nog steeds weinig winter te bespeuren. Maar vandaag trekt dan toch weer een golf van relatief koude lucht Scandinavië binnen vanuit het noordwesten. Een gewone, sombere winterdag, met een maximum van ongeveer 5 graden C. Het leek aanvankelijk een droge jaarwisseling te worden : het KNMI verwacht morgen enige tijd regen en sneeuw. Een depressie zal over ons land naar het zuiden trekken. Daarachter blijft de kans op een regen- of sneeuwbui bestaan. In mijn eigen dagboekaantekeningen zie ik staan : op oudejaarsdag gaat het onverwacht regenen en in het oosten van het land ook sneeuwen.. In het licht van de dingen, waarvan we achteraf weten dat ze zouden komen, is het leuk om ook Hans de Jong te citeren. Uit zijn bericht van de ochtend van de 31-ste december neem ik een paar fragmenten :
.. tijdens de jaarwisseling zal er in de euro-weerverhoudingen weinig veranderen..
Bij het bespreken van computerberekeningen :
..Een langs Schotland passerende depressie zwenkt af over de Noordzee en gaat het weerbeeld in Europa beheersen, ja u hoort het goed .. in Europa. Kaarten voor donderdag en vrijdag (3 en 4 januari) geven aan dat het Scandinavische hogedrukgebied dan foetsie is en plaats heeft gemaakt voor een omvangrijk lagedrukgebied dat breeduit over West-, Midden- en ten dele zelfs over Zuid-Europa gaat liggen. Ook het Azoren-maximum zou volgens mijn gegevens erdoor van slag raken. Een en ander geeft in toenemende mate onbestendigheid waarbij we beter nog maar niet kunnen rekenen op vroege lentetemperaturen.
Tot zo ver Hans de Jong, die al een aanwijzing geeft voor naderend kouder weer. De titel van zijn weerpraatje was overigens :
Halfslachtig. Duidelijk is het allemaal dus nog niet.

De jaarwisseling verloopt bij ons met nat en winderig weer. Uit alles blijkt, dat de ontwikkelingen vandaag sneller zijn gegaan dan verwacht. De depressie die vannacht bij Schotland is ontstaan, trekt ondanks de aanwezigheid van een hogedrukgebied boven Europa over de Noordzee naar het zuidzuidoosten. Wat een onverwachte dynamiek! Achteraf is goed te zien, hoe dat op de weerkaart plaats grijpt. Het hogedrukgebied boven Europa wordt aldaar versneld afgebroken. De kern trekt zich terug naar het zeegebied ten westen van Bretagne. Maar nog iets : alsof het uit Europa werd weggedrukt en een nieuwe uitweg zoekt, breidt het hogedrukgebied zich snel in de richting van IJsland uit en gaat contact maken met het hogedrukgebied in de poolstreken. De oude depresie ligt nog steeds bij zuid Groenland. Een andere, kleine depressie trekt het noorden van Rusland binnen en neemt een hoeveelheid zeer koude lucht mee in de richting van noord Scandinavie en noord Rusland. Thialf op oorlogspad!
Koudegetal na 31 december: 0,2,/br>

In de vroege ochtend trekt de Schotse depressie over het Duitse waddengebied in de richting van Midden-Europa. Dit venijnige systeem veroorzaakt op de Noordzee tijdelijk een harde noordenwind. Op de Atlantische Oceaan voltrekt zich iets heel moois : in hoog tempo heeft zich daar een langgerekt en krachtig hogedrukgebied ontwikkeld. Het strekt zich uit van de Noordelijke IJszee tot Portugal. Aan de oostzijde van dit systeem ontwikkelt zich boven West-Europa op 5 km hoogt een krachtige noordelijk stroming. Koude lucht uit het poolgebied trekt het noorden van Scandinavie binnen. De waarheid gebiedt te zeggen, dat ik mij er op dat moment in het geheel niet van bewust was, dat er bijzondere winterse ontwikkelingen gaande waren. Wel nam ik waar, dat de temperatuur aan een daling begonnen was. In de registratie van De Bilt is ook een val van de temperatuur te zien van ongeveer 6 naar 3 graden tussen 11 en 12 uur in de middag. De wind draait van westnoordwest naar noord en blijft vrij stevig doorstaan. In het oostelijk waddengebied staat een oostnoordoosten wind! De vooruitzichten zijn : geleidelijk kouder.

De weerkundigen krijgen door, dat er echt winterweer op komst is. Ik citeer opnieuw Hans de Jong, maar nu twee maal. Het 1e citaat is van de vroege ochtend in Trouw en het tweede komt uit Het Vrije Volk. Als ik het goed heb is dat een bericht van de middag.
In Trouw onder de titel : Kouder
(..) De vooruitzichten wijzen op lagere temperaturen (..) Later in de week komt het mogelijk tot matige vorst (..) De vraag is natuurlijk : hoe lang gaat dit wintertje het uithouden? En wat dat betreft ben ik toch niet helemaal gerust, bekeken vanuit het oogpunt van de schaatsliefhebbers (..)een draaiing van de wind naar noordwest of zelfs west in het weekeinde (..)
In Het Vrije Volk onder de titel : Winter slaat toe
(..) Het kan verkeren. Wie had kort voor oudjaar kunnen denken dat die eerst ogenschijnlijk weinig betekenende depressie bij Schotland zo een meteorologische aardverschuiving tot stand zou brengen en daarmee de winter bij ons in huis halen. Tijdens de overgang van oud naar nieuw werden de grondslagen gelegd voor een periode met koud winterweer die deze week verder zal aanhouden. (..) Morgen stijgen de sneeuwkansen door de komst van een koufront boven Scandinavie dat en passant ook in Noord-Duitsland de velden witter zal maken. (..)

Hoe een weerman in korte tijd zijn visie op de komende winter aanscherpt!

Inderdaad zijn de verhoudingen in Europa radicaal op zijn kop gezet. Waar twee dagen geleden een hogedrukgebied lag, nl boven het vasteland van Europa, ligt nu een groot lagedrukgebied, van Finland tot aan Algerije. Een hogedrukgebied strekt zich uit van de Noordelijke IJszee tot voorbij Ierland. De straalstroom boven Scandinavie en West-Europa komt nu uit noord tot noordoost!. Daardoor is de hevige kou in het uiterste noordoosten van Europa in beweging gekomen. Een dergelijke stroming is vermoedelijk na 1963 niet meer voor gekomen. Misschien kan deze winterinval wel vergeleken worden met die van 29 tot 31 januari 1956; wat een spektakel!

Ik keek in die tijd graag naar het TV-weerbericht van de Duitse zender ZDF. Nu nog zie ik het kaartje voor me en hoor ik in mijn oren de beschrijving naklinken van de Duitse meteoroloog (Herr Doktor Teich). Schitterend was dat, het ging ongeveer zo : achter een front boven Zweden, dat "sehr rasch" naar onze kant komt, stroomt "sehr kalte Festlandsluft" naar het zuidwesten. Ook op de kaart van het KNMI is dit front ingetekend boven Zuid-Zweden en de Oostzee. Een depressie trekt van Finland in de richting van Polen, de arctische lucht mee sleurend naar West-Europa; prachtig!

Vandaag al ligt de temperatuur bij ons rond het vriespunt; in heel Duitsland ligt een sneeuwdek; in Denemarken is op nieuwjaarsdag 30 cm sneeuw gevallen. De wind waait bij ons meest uit het noorden. Het KNMI kondigt "af en toe een sneeuwbui" aan, met 's nachts matige vorst. Het weer blijkt zich moeilijk te laten vatten in een goede verwachting, want deze verandert per 2 uur; vooral wind- en sneeuwverwachting zijn veranderlijk. Het is als zo vaak bij invallen van winterweer : de details laten zich moeilijk voorspellen. En zo komt de spanning er weer ouderwets in ; deze winter gaat zijn eigen gang.

Bij ons in Schiedam ligt er in de ochtend 2 cm verse sneeuw, veroorzaakt door een paar sneeuwbuien vanaf de Noordzee. In het hele land liggen de middagtemperaturen om het vriespunt bij afnemende noordwestenwind. Het koufront nadert ons land en kan vanmiddag het uiterste noorden van het land al bereiken.

Hans de Jong is nog voorzichtig met zijn temperatuurverwachting : -4 tot -8 en na morgen -9 tot -10. In het weekend, dat is dan 5 en 6 januari zou er al geschaatst kunnen worden, maar dan voorlopig alleen op slootjes; aldus Hans de Jong. Het KNMI verwacht, dat het winterweer met 's nachts matige en in de middag lichte vorst de komende 5 dagen zal aanhouden. Op de weerkaart is te zien, dat de luchtdruk boven Scandinavie is gestegen; de aanvoer van zeer koude lucht lijkt dan ook voorlopig verzekerd.

Ik zie uit naar de avond, want dan moet het koufront met sneeuw het zuidwesten van het land passeren; de verwachting is, dat de wind dan uit het noordoosten zal gaan toenemen. Met een vriend maak ik om een uur of tien in de avond een duurloopje. De wind waait uit het noordwesten en er valt sneeuw; opvallend genoeg dooit het bij die noordwestenwind niet! Om half twaalf fiets ik naar huis, en zie dat er enkele cm sneeuw is gevallen. Het sneeuwt dan nog steeds stevig bij -1 tot -2 C; in het oosten van het land is het dan al -6 tot -7; dan klaart het om half een weer op. Wat een mooie avond!

Wat gaat dit allemaal snel; een regelrechte sensatie. In Deelen en Twente heeft het vannacht 15 graden gevroren; Eelde kreeg -12 aan de broek en zelfs Rotterdam kwam tot -12. Op Deelen wordt om 9 uur zelfs -16 gemeten, dat is meteen al zeer strenge vorst. Waarom heeft niemand dit voorzien? Overal is sneeuw gevallen gisteren en vannacht, van een paar millimeter in het oosten tot 10 cm in noorden en noordwesten. Uithuizermeden : 13cm ; Den Helder 10 cm. In de omgeving van Groningen kwam gisteren het verkeer tijdens de avondspits tot stilstand door de sneeuwval. Ook elders in het land kwamen veel slippartijen voor.

Bij ons valt om 10 uur weer sneeuw. Dan klaart het om een uur of twaalf op. Het is wel bijzonder koud, en dat bij noordenwind : Rotterdam maximaal -4 en als koudste heeft Beek (L.) -6. In de middag loop ik een beetje rond in mijn omgeving en proef de wintersfeer. Het is een kou-inval zoals ik mij die niet herinner : wind van zee en toch temperaturen ver onder 0. Mooi weer is het, met een zwakke tot matige noordnoordoostenwind; daarmee drijven nog wat wolkenflarden langs waartussen het prachtige arctische blauw zichtbaar is. Voor mij is dit het ultieme winterweer. Kwam dit ooit eerder voor? Misschien in 1940, maar dat heb ik niet meegemaakt.

Hans de Jong vindt de situatie ouderwets met een hogedrukgebied bij de Faroer en ten westen van Noorwegen, en met diepe lagedrukgebieden boven Oost-Europa en het Middellandse Zeegebied; vervolgens uit hij zijn twijfel bij de vraag of de winter het lang zal uithouden. In de loop van de volgende week zal bij draaiing van de wind naar noordwest zachtere lucht vooral de kustgebieden binnenstromen.

In de avond gaat het snel omlaag met de temperatuur : om middernacht hebben De Bilt en Rotterdam al -13 en Eindhoven -14. Alleen op de stations dicht bij zee of ander water is de vorst matig; verder is het strenge vorst, wat de klok slaat. De Duitse weerman vertelt ons, dat deze situatie met zo'n sterke blokkade precies is, wat in strenge winters voor komt, zoals in januari 1963. Dat vermoedde ik al; ook vermoed ik, dat er zondag geschaatst kan worden.

Op de weerkaart zien we een groot blokkerend hogedrukgebied boven IJsland en Scandinavie. Op 5 km hoogte staat een krachtige wind uit het noordnoordoosten; een omgekeerde straalstroom dus eigenlijk, die de aanvoer van kou boven onze omgeving voorlopig garandeert. Een groot deel van Europa is in de greep van de winter; temperaturen om middernacht van -40 in Lapland tot -4 in het uiterste zuiden van Frankrijk.

Het is vannacht en vanochtend bijzonder koud geweest; zelfs bij Rotterdam werd zeer strenge vorst gemeten : -16 C. Dat is voor deze omgeving zeer uitzonderlijk, maar ook elders in het land ging Thialf voluit : Eelde en Gilze-Rijen -17 en Deelen -19. Hans de Jong geeft zijn weerpraatje nu de titel : Streng tot zeer streng. Hij noemt temperaturen, gemeten door weeramateurs op de Veluwezoom op 4 januari : -18 op huthoogte en -21,8 op 10 cm hoogte. Sneeuwhoogten in het noorden van het land zijn aanzienlijk : 13cm in Uithuizermeden, Warmenhuizen (NH) 19 cm en West Terschelling 23 cm. Hans de Jong wordt steeds positiever over deze winter; hij vergelijkt de ontwikkelingen met 1947 en 1963. Hij eindigt met : "Dat het nog lang koud zal blijven, lijkt mij wel voor de hand te liggen."

Trouw : Treinverkeer vertraagd door sneeuw. Bevroren koppelingen zijn de boosdoener; veel reizigers moeten extra overstappen en lopen vertragingen op. Het wegverkeer had gisterenochtend nog problemen met de gladheid, maar gisterenavond was de toestand weer normaal. Het Vrije Volk kopt op pagina 3 : Schaatsen uit het vet : de winter begint echt. Ijsclub Kralingen liet in allerijl de tennisbaan onderlopen. In het oosten van het land ondervonden kleine schepen al hinder van de ijsgang.

Tussen twaalf en twee fiets ik langs de Rotte. Er ligt mooi, maar dun ijs. Op de Rottemeren ligt ook sneeuw op het ijs; dat betekent, dat het daar al iets langer dicht ligt. Gunstig is dat niet, want de sneeuwlaag isoleert en belemmert de ijsaangroei. Het is fantastisch windstil weer; door de afwezigheid van wind krijg ik een beetje twijfel aan de schaatsmogelijkheden op korte termijn; we zien morgen wel.

's Avonds blijkt uit het weerbericht dat de al eerder aangekondigde sneeuwstoring meer gaat doen dan een paar verspreide buien brengen. Op de Noordzee diept een storing uit en gaat vanuit het noorden sneeuw brengen bij zuidenwind, later draaiend naar noordoost. Het doet een beetje denken aan 1979 : ook toen eerst een kou-inval van formaat, gevolgd door een rustige dag en daarna een sneeuwstoring (Polar Low) vanaf de Noordzee.

Om 22 uur meldt Rotterdam al weer -13. Dan verandert er iets, want om middernacht is het kwik gestegen tot -11. Dat moet de invloed van wind of bewolking zijn. De vijfdaagse verwachting van het KNMI geeft een aanhouden van de vorst op, met 's nachts meest strenge vorst. Op de weerkaart zien we als blikvangers nog steeds een groot hogedrukgebied met centrum bij IJsland en een lagedrukgebied boven het Middellandse Zeegebied. Een klassieke wintersituatie met als smaakmaker een kleine sneeuwdepressie die uitdiepend over de Noordzee naar het zuiden trekt.
Koudegetal : 18,6

Ik maak met mijn schaatsvriend een tochtje op de Rottemeren. We hadden dat gisteren na inspectie van het ijs afgesproken, hopend op ijs van voldoende dikte. Het is daarbij heel ander weer dan gisteren. De temperatuur is opgelopen naar ongeveer -4 en het is er flink bij gaan waaien uit het zuiden. In de loop van de dag gaat het sneeuwen.

Door die wind is het vrij koud op het ijs; het gekraak hier en daar maakt duidelijk, dat de dikte nog wat te wensen over laat; de sfeer is echter wel bijzonder winters door de sneeuw op het ijs en de sneeuwjacht; het zicht vermindert af en toe tot 100 tot 200 meter. Als we om drie uur van het ijs af stappen zie ik een bleek zonnetje tussen de grauwe wolken doorkomen; het blijft daarbij licht sneeuwen. Een poollandschap, zo stel ik mij voor dat dat er uit ziet.

De veroorzaker van dit prachtige winterse spektakel is een kleine depressie (polar low), die vlak ten westen van ons land naar het zuiden trok. Uit het verslag van Hans de Jong, opgevangen van diverse waarnemers elders in het land, blijkt, dat deze depressie in heel het land behoorlijk huis hield. In het uiterste noorden van het land kwamen sneeuwverstuivingen voor en plaatselijk vielen flinke sneeuwbuien. Op Ameland en Schiermonnikoog kwam bij buien een stormachtige noordoostenwind los, waarbij auto's insneeuwden in sneeuwruggen van bijna een meter.

Andere waarnemers beleefden plotseling invallende noordoostenwind met kracht 8 tot 10, een groenachtige wolkenband als bij een zwaar onweer of plotselinge luchtdrukveranderingen. Achter de depressie baant zeer koude lucht uit Duitsland zich snel een weg naar het westen. Ook bij ons draait de wind in de avond naar noordoost en neemt dan toe tot krachtig of hard. De temperatuur daalt snel naar -6 tot -8 in het hele land.

Het hele gebeuren roept natuurlijk herinneringen op aan 2 januari 1979 (zie ook het 'Dagboek 1979'). Ook toen trok een kleine en zeer koude depressie over de Noordzee naar het zuiden en verzorgde bij ons een weergaloze wintershow, met name in het westen van het land. Het verschil met 79 zit in een paar dingen : deze depressie liet ons land links liggen, waardoor geen dooi ons land binnen kwam. Zelfs Vlissingen hield de temperatuur de hele dag onder nul; het maximum was daar -1,2 C. Elders bleef het kouder; De Bilt kwam tot -5,3 en Eelde tot -5,6 als maximum. Een ander verschil is de omvang van de sneeuwdepressie; kwam die van 2 januari 1979 met de kern over zuid Holland en reikte de invloed niet tot het noordoosten; de depressie van vandaag trok over Belgie maar was met die buien en plotseling opkomende noordoosten wind tot in het uiterste noordoosten van het land duidelijk aanwezig.

Ook elders in Europa blijft de winter heel opzichtig aanwezig; uit Baskenland werd sneeuw gemeld; Bordeaux en Toulouse kwamen tot -6 en zelfs in Rome sneeuwt het bij temperaturen onder 0.

Al weer een prachtige winterdag bijgeschreven in de geschiedenis van 1985. Duidelijk is nu al, dat het morgen weer kouder is met die felle oostenwind. Een nieuwe portie zeer koude lucht stroom vanuit Scandinavie naar ons land. Dat belooft nog meer goeds!

Als ik aan die 7-de januari terugdenkt, dan zie ik kristalhelder weer voor me. Een felle zon met een niet minder felle en steenkoude oostenwind. Alles steekt fel gekleurd af tegen een donkerblauwe hemel. In de ochtend vriest het op de meeste plaatsen streng met temperaturen van -8 in Den Helder en Vlissingen tot -15 in Eelde. In de loop van de ochtend loopt de temperatuur nauwelijks op bij een vrij krachtige oostnoordoostenwind. De maxima blijven op sommige plaatsen beneden -10 liggen; zo meldt bv Enschede -10,3 en Dinxperlo -11,3 als maximum.

Een deel van de ochtend ben ik bezig met huizen kijken. Stel je voor : je komt uit een onverwarmd huis en gaat dan de vrieskou in van -10 met een snijdende wind : bitter koud is dat. Bij een van die huizen troffen we in de tuin een groot aquarium aan; de vorige eigenaar had om een of andere reden dat ding buiten gezet. Vanuit de wanden was het ijs naar binnen gegroeid, waardoor in het centrum een ovaal gebied van water was overgebleven. In dat ovaal zwom een goudvis traag rond; een droevig lot wachtte hem.

Er komen berichten binnen over mensen die hun huis niet warm kunnen stoken. In de middag kom ik op het conservatorium en tref daar een leskamer die niet echt warm is; de ijsbloemen staan onder aan de ramen, terwijl er toch gestookt wordt. Het zijn Russische toestanden, zoals mijn Russische lerares ook beaamt. In de middag fiets ik van Rotterdam naar Bergschenhoek; het valt me op hoe intens hard en droog het ijs er uit ziet. Doet me dit aan vroeger denken? Is dit de toestand zoals we die in 1956 regelmatig zagen?

Op TV is er uiteraard weer veel winternieuws. De spoorwegen hebben het moeilijk met wissels, koppelingen en deuren. Vooral de oude modellen met schuifdeuren zijn gevoelig voor dichtvriezen. Op de Rijn bij Arnhem wordt drijfijs gesignaleerd. In Lapland is de temperatuur tot beneden -50 gedaald; Helsinki had -23 in de middag. De kou is ook tot ver in zuid Europa doorgedrongen : Genua -15, Lenda in midden Spanje -10. Het heeft gesneeuwd in Venetie en Florence.

Een gedenkwaardige dag, met die ongekend felle kou en uitzonderlijk heldere lucht boven de sneeuw. De lucht moet zeer droog geweest zijn. Toen in de avond de wind ging wegvallen kwam bij veel weerliefhebbers het idee op, dat het kouderecord van Nederland er aan zou gaan. Hans de Jong memoreert nog even de toppers uit het verleden: -27,4 C op 27 januari 1942 in Winterswijk is het record. Zeer koud was het op 13 januari 1968 in Dedemsvaart met -24,1 C en op 4 januari 1979 in Ten Post met -24,7 C. En ik voeg daar aan toe : -26,8 op 16 februari 1956 in Uithuizermeden.

Alles wijst op extreme temperaturen : zeer koude en droge lucht boven een vers sneeuwdek, een heldere hemel en wegvallende wind. In de loop van de avond gaat het snel; om 19 uur meldt een waarnemer in Dinxperlo al -16,2 C. Later op de avond om 22 uur -15 in Rotterdam, -17 in Eelde en -20 in Twente. Hans de Jong meldt later, dat twee weeramateurs, Leo Wouters uit Duiven en Bert Grandia uit Eerbeek met professionele apparatuur de heide tussen Ede en Rheden op gingen om mogelijk een nieuw record te meten. Op die maandagavond werd op 10 cm hoogte al -30,4 C gemeten ; later kwam het tot nog lagere waarden.

Johan Effing in Losser vertelt over die avond het volgende : Die avond van 8 jan zal nooit weer vergeten want door de zeer strenge stralingsvorst leek het net of de ijsbaan kookte. Dit kwam door het warmte verlies van de ijsbaan. Toen ik die avond nog even mijn grasminimum thermometer wilde aflezen die bij een vriend in het weiland stond, werd ik door de plaatselijke politie aangezien voor een stroper. Ze richtten vanuit het politie busje de schijnwerper op mij in de 19 cm dikke sneeuwlaag in het weiland, maar toen ze begrepen wat ik daar aan het doen was hebben we gezamenlijk de grasminimum thermometer afgelezen. Deze wees op dat moment -25 aan. De volgende morgen heb ik -28.8 afgelezen. Het citaat is afkomstig van zijn Website.

Op de weerkaarten kunnen we zien hoe op dat moment alle omstandigheden meewerken. De lucht is tot op grote hoogte zeer koud; -15 op 1500 meter hoogte en -40 op 5 km hoogte. Een zwakke rug van hoge druk doet de wind snel afnemen. De verwachting is dan ook dat temperaturen omstreeks -20 op veel plaatsen in het land voor zullen komen. Met een vriend heb ik afgesproken de volgende ochtend te gaan schaatsen in de Alblasserwaard; ik verwacht dan in extreme omstandigheden op het ijs te staan; een opwindende gedachte.
Koudegetal : 38,0

Na middernacht is de temperatuur op de meeste plaatsen niet verder gedaald. Daardoor is het niet tot een officieel kouderecord gekomen. De lijst met minima van die nacht zijn desondanks indrukwekkend. Twente -21,8; Eerbeek -23,2 Deelen -24,2. De Bilt komt niet verder dan -18,3 en Leeuwarden tot -14,7. Vlak boven de sneeuw (klomphoogte) werden nog lagere waarden gemeten, zoals in Losser waar -28,5 C op de thermometer kwam. De genoemde weeramateurs op de Veluwe (hoe zouden die zich warm gehouden hebben?) maten uitzonderlijke waarden. In de transportabele hut werd -27,3 C gemeten, dus bijna een evenaring van het oude record uit 1942. Op 10 cm hoogte kwam het tot -32 C. Zeer onhollandse waarden. Ik heb begrepen dat deze metingen nooit officieel erkend zijn.

Dat op veel plaatsen, zoals ook in Zuid Holland en Friesland de temperatuur in de loop van de nacht opliep was wel een teleurstelling. Ik vermoed dat de rug van hoge druk te snel passeerde en aan de achterzijde al weer minder koude lucht meevoerde bij een draaiing van de wind. Hoe dan ook, om 9 uur in de ochtend stond ik bij Alblasserdam niet onder extreme omstandigheden op het ijs: het was slechts -11 tot -12 bij zuidwestenwind. Mooi weer was het wel, waardoor we een schitterende tocht maakten op doorgaans mooi glad ijs. Om een uur of 11 zaten we aan de chocolademelk in Giessenburg.

We vervolgen onze tocht over de Alblasserwaard; zoals altijd weer een prachtige ervaring. De wind neemt iets toe uit het zuidwesten, waarbij het toch stevig blijft vriezen. Hier wordt weer de stelling bevestigd : in een strenge winter vriest het bij alle windrichtingen. Ik zie nu (2005) deze opmerking in mijn dagboek van die winter staan. Dat betekent, dat ik toen al het gevoel had, dat we in een strenge winter zaten. Dat het zo koud kon blijven bewijst, hoe koud het in Belgie en Frankrijk was op dat moment. Op de weerkaart van 12 uur in de middag zie ik bijvoorbeeld -9 bij Parijs, -9 in Les Landes en zelfs -2 in Brest, het uiterste westpuntje van Frankrijk.

Onze schaatstocht voert ons terug naar Alblasserdam; we zien de lucht vanuit het noordwesten snel betrekken en nog voor we het ijs af gaan, het is dan ongeveer 14 uur, begint het te sneeuwen. Vanuit Schiedam ga ik dan naar Delft en zie, dat in de kustgebieden meer sneeuw is gevallen. In de avond vriest het bij een WZW-wind nog steeds. In het hele land blijft het die dag vriezen en zelfs Vlissingen komt niet hoger dan -3,0 C.

Uit de krant van de volgende dag blijkt, dat de winterproblemen aanzienlijk zijn. De spoorwegen hebben nu al 82 defecte rijtuigen (op de 2000), treinstellen vriezen vast aan de rails. Het wegverkeer lijkt zich goed aan te passen aan de omstandigheden : er waren minder files dan normaal en de Wegenwacht had het minder druk. De bouw is ook 'slachtoffer' met een schade van enkele tientallen miljoenen guldens per dag.

In grote delen van Europa is het extreem koud. Dit geldt bijvoorbeeld sterk voor Frankrijk en Italie. In Frankrijk zijn al 24 mensen, voornamelijk daklozen, omgekomen door de kou; in Nice en Cannes ligt 20 cm sneeuw. In Belgie zijn solidariteitscomit's opgericht die verwarmde tehuizen openstellen voor bejaarden, gehandicapten en daklozen. In Rome bleven de scholen vandaag dicht en verscheen de helft van de beroepsbevolking niet op het werk. Daar doen ze in noord Italie dan weer een beetje spottend over : "Een beetje sneeuw en Italie zit zonder hoofdstad."

Nu de noordelijke stroming de weg heeft vrij gemaakt voor storingen vanaf de Noordzee, lijkt de ergste kou er voorlopig weer even vanaf te zijn. Dat er een eind komt aan het koude weer is niet waarschijnlijk; voor morgen wordt opnieuw sneeuw verwacht en rond het weekend zal de kou vermoedelijk weer verscherpen.
Koudegetal 47,7

Er is vannacht weer sneeuw gevallen. Bij mij in de tuin lijkt dat ongeveer 10 cm te zijn, maar er kan een windeffect bij zitten. Een kleine depressie trekt vanochtend over ons land naar het zuiden. Overal valt weer sneeuw en in het westen loopt de temperatuur tot om het vriespunt op. De wind draait naar noord en in de avond is het al weer omstreeks -4. Op de weerkaart zien we een uitgestrekt hogedrukgebied van de omgeving van Ijsland tot aan Spanje. Aan de oostflank van dit systeem trekken depressie over Scandinavie naar het zuiden. Daarmee is de weg vrij voor storingen met sneeuw in ons land. Het hogedrukgebied wordt aan de noordkant aangetast door oceaandepressies. Het eind van het winterweer is daarmee nog niet in zicht.

Europa en ook noord Afrika gaan gebukt onder zwaar winterweer. In Frankrijk vielen 24 slachtoffers, in Joegoslavie een en in Marokko en Oostenrijk vijf. Engeland : te kort aan gips. Duitsland : sneeuwploegen zijn sinds nieuwjaarsdag ononderbroken aan het werk. Frankrijk : vele luchthavens, tot Corsica toe, gesloten door sneeuwval. Italie : 50.000 automobilisten gestrand in de sneeuw. Het koudst was het in Zwitserland : -41,2 in La Brevine

In eigen land de gebruikelijke ongemakken. Veel files, sneeuwschuivers aan het werk en vertragingen bij de NS. De binnenvaart ondervindt steeds meer hinder van het ijs. Op de grote rivieren in Gelderland is ijsvorming geconstateerd. Vrachtvaart op het IJsselmeer is vrijwel onmogelijk. Aardig bericht : de failliete sokkenfabriek Jansen de Wit in Schijndel heeft een aantal medewerkers teruggeroepen om de fabricage van sokken weer op te starten. De vraag naar sokken is explosief gestegen door het winterweer. Er liggen stapels orders, volgens de curator van het bedrijf.

De Friezen mogen dan de Elfstedentocht voor onmogelijk houden in de komende weken, elders wordt wel volop geschaatst, zoals in het Westland. Het Rotterdams Nieuwsblad geeft een overzicht van de ijstoestand aldaar; pas zaterdag gaan daar de officiele toertochten van start. Er is wel een schaatskalender te vinden in hetzelfde dagblad : donderdag molentochten bij Bleiswijk en in de Alblasserwaard.

De winter is voorlopig niet verdwenen uit ons land. In het weekend wordt aanvoer van een nieuwe hoeveelheid zeer koude lucht verwacht. Met een paar vrienden besluiten we een schaatsweekend te gaan houden bij de Nieuwkoopse Plassen. We kennen in De Meie een adres, boer Bakker, waar je een heel simpel vakantiehuisje kan huren. We zullen daar zaterdag en zondag heen gaan met ongeveer 7 mensen. Ik zie er naar uit : een vakantieweekend in de winter met schaatsen vanuit huis.

In de verwachting van gisteren zat een nieuwe sneeuwstoring, die van noord naar zuid over ons land zou gaan trekken. In de ochtend is daar bij ons nog niets van te merken. In de nacht en ochtend is het weer zeer koud geweest : -13 bij Rotterdam en -15,6 in De Bilt. Door de aanhoudende matige tot strenge vorst komt veel ijs op de rivieren voor. Vandaag zit de Lek enige tijd dicht door drijfijs en vast ijs.

Bij ons valt om een uur of een een licht sneeuwbuitje bij zuidwesten wind. Om een uur of 4 rijd ik van Rotterdam naar Schiedam. Het is rustig weer; ik zie een mooi verschijnsel aan de rookpluimen aan industriele schoorstenen : aan de grond is de wind zuid en op ongeveer 100 meter is de wind noord. Er is kennelijk een zwakke noordelijke stroming, die aan de grond in een thermische landwind wordt omgezet, zoiets als de zeewind op warme zomerdagen.

Op de weerkaart is te zien, hoe een groot hogedrukgebied boven de Britse eilanden een noordelijke stroming boven Europa in stand houdt; depressies trekken over Scandinavie en de Noordzee naar het zuiden. Daardoor is het weer bij ons wisselvallig; wel verwacht het KNMI een aanhouden van de vorst met temperaturen overdag om het vriespunt in de kustgebieden. Er zijn kennelijk aanwijzingen, dat boven Scandinavie de druk in het weekend gaat stijgen, waardoor de kou gaat toenemen.

Zowel Harrie Otten als Hans de Jong melden een merkwaardig incident in omroepland : in de rubriek Echo van de KRO kreeg een kwakzalver het woord, die aankondigde dat we binnenkort in Nederland temperaturen konden verwachten van -40 en in Siberie tot -90, waardoor grote volksverhuizingen tot stand zouden komen. Kennelijk had de man stemmen gehoord die hem dat influisterden. Het KNMI kreeg daarop tientallen ongeruste telefoontjes. Hans de Jong merkt fijntjes op : "Ik heb altijd gedacht dat de KRO radiorubriek Echo een serieuze rubriek was."

Veel winternieuws staat er ook vandaag weer in de kranten. Ik doe maar een greep. Een vrouw die gisteren in onderkoelde toestand uit haar huis gehaald werd, is overleden. Nu wordt bekend, dat ze al in slechte gezondheidsconditie was; kennelijk was ze ook in de war, want alleen de kamer waarin ze zich bevond was onverwarmd. De spoorwegen hebben nog steeds moeite om dienstregeling uit te voeren; circa 120 rijtuigen staan defect in de werkplaats. Wintergroenten worden schaars en duur. Afsluitingen van gas en licht bij wanbetaling gaan gewoon door.

Door de vele sneeuw deden zich ook weer problemen voor bij het stads- en streekvervoer. Er zijn weinig berichten over het wegverkeer; gisteren nog 170km file; vandaag valt het mee. Zouden de weggebruikers zich aangepast hebben? Rotterdamse agenten gaan op ski's door het Kralingse bos. Het AD brengt een pagina over winterpret.; wat is dat mooi om die foto's weer te zien : arrenslee rijden, sleetje rijden vanaf een helling, schaatsen en ijszeilen. Wat dat ijszeilen betreft : in het weekend zullen de Nederlandse kampioenschappen worden gehouden. Geen dorp in Nederland, of er is wel iets te doen. Bijvoorbeeld Langlaufen in Drente, Gelderland of Limburg; en natuurlijk overal : schaatsen!
Koudegetal : 58,5

Het Nederlandse verkeer begint te wennen aan de sneeuw en de vorst. Voor het eerst deze week zijn er op de Nederlandse wegen net zo veel files als op een zomerse dag. We zitten nu ruim een week in winterweer, met sneeuw, strenge vorst en vanochtend ook hier en daar mist. Het went allemaal een beetje.

Bij de NS staan de werkplaatsen vol met uitgevallen treinstellen. Vooral de wat oudere zgn. hondekoppen, materieel van meer dan 20 jaar oud, zijn gevoelig voor stuifsneeuw. Deze treinstellen hebben schuifdeuren, waarbij de stuifsneeuw zich verzamelt in de deurkasten. Nieuwer materieel heeft zwenk-draaideuren welke minder gevoelig zijn voor sneeuw. De oude treinstellen moeten nog slechts 10 jaar mee en komen daardoor niet in aanmerking voor vervanging van de deuren. In een artikel in de NRC gaat een woordvoerder in op vergelijking met landen die veel winterweer kennen, zoals Zweden en Canada. Ook daar komen treinstellen in de problemen; het verschil is, dat in aldaar de frequentie van de dienstregeling veel kleiner is, zodat er meer tijd is voor het dienstrooster om zich te herstellen.

Het winterweer gaat zich verscherpen in het weekend. Dat is goed nieuws voor ons schaatsweekendje! Eerst moeten we vanavond en vannacht nog een kleine sneeuwstoring van de Noordzee verwerken. Hans de Jong spreekt over matige, en 's nachts plaatselijk strenge vorst in de komende week. Wel voorziet hij dat we nog niet van de sneeuwstoringen verlost zijn. Het KNMI stelt ons een sneeuwstoring in het vooruitzicht, waarbij aan zee de temperatuur tot om het vriespunt kan stijgen; achter de storing komt een nieuwe partij kou uit Scandinavie aan.

Het hogedrukgebied bij Schotland stuurt die storing naar het zuiden; boven Scandinavie stijgt de luchtdruk nu snel, waardoor, ook op grote hoogte, de stroming naar meer oostelijke richting bijdraait. Het ziet er allemaal goed uit. We zullen morgen niet de enigen zijn die het ijs op gaan. De "schaatskalender" is uitgebreid en in de grote lijst met tochten zie ik staan : NIEUWKOOP : Plassentocht over 10, 35 en 70 km.

Hier en daar leidt het winterweer tot bijzondere situaties. In de Krimpenerwaard wordt gevreesd voor grote vissterfte; op de Lek drijven zo veel ijsschotsen dat de drie voetveren over de Lek bij Krimpen uit de vaart zijn genomen. En dan dit bericht : In Brussel gleed een man uit op de rijweg op het moment, dat er een geldtransportwagen passeerde. De Chauffeur stapte uit om de man te helpen; deze bleek echter een pistool in de hand te hebben en ging er met de geldwagen vandoor.

In de avond is het rustig weer; er valt nog geen sneeuw. Om 20 uur komen we aan bij boer Bakker in De Meie bij helder vriezend weer. Ondanks de verwachting van nieuwe sneeuw zien we het positief in voor morgen. Met z'n zevenen zitten we die avond in een goed verwarmde boerenschuur, voorgenietend van de dag van morgen.
Koudegetal : 62,8

In de vroege ochtend worden we tot onze verbazing, ontsteltenis en teleurstelling gewekt door het gedrup van smeltende sneeuw van het dak! Hoe is het mogelijk : de sneeuw is overgegaan in regen en de temperatuur ligt een graad boven 0. In bijna het hele land dooit het nu. En dat precies op het moment dat we hier zijn om te schaatsen. Wat ik diep in mijn hart al gevreesd had, is gebeurd : dooi om de noord. Vochtige en zachtere lucht is met de kleine depressie meegevoerd waardoor in het hele land de sneeuw overgegaan is in ijzel of regen.

We besluiten om dan maar wat te gaan wandelen op het ijs; je moet toch iets als je op vakantie bij het ijs bent. Tegen het eind van de ochtend tekent zich de wending naar koud al weer af : het klaart een beetje op en de wind zit al in het noordoosten; dat geeft een beter gevoel. Het vriest echter nog niet. Een groot deel van de groep besluit om in de middag wel te gaan schaatsen. We hebben zo veel vertrouwen in het ijs, dat we dat ondanks de dooi wel kunnen doen.

We besluiten om dan maar wat te gaan wandelen op het ijs; je moet toch iets als je op vakantie bij het ijs bent. Tegen het eind van de ochtend tekent zich de wending naar koud al weer af : het klaart een beetje op en de wind zit al in het noordoosten; dat geeft een beter gevoel. Het vriest echter nog niet. Een groot deel van de groep besluit om in de middag wel te gaan schaatsen. We hebben zo veel vertrouwen in het ijs, dat we dat ondanks de dooi wel kunnen doen.

In de loop van de middag daalt de temperatuur weer onder nul; de plassen zijn nog wat groter en dieper geworden. Op het journaal zien we 's avonds, dat om 18 uur al weer -2 was in een groot deel van het land. En nu maar hopen dat de matige vorst die voor vannacht wordt verwacht, voldoende is om het ijs weer in goede conditie te brengen. Voor een deel van de groep is dat te laat : zij vertrekken in de avond. We blijven met twee stellen over; we verwachten morgen een mooie schaatsdag. 

Koudegetal : 64,6

We worden wakker bij prachtig vriezend weer. De thermometer wijst -7 tot -8 en er staat een matig windje uit het oosten. Mijn vriend E. en ik zijn er vroeg bij om een tocht te gaan maken, de vrouwen nemen het wat rustiger en zullen later een beetje gaan rijden.

Zo mooi kan winter zijn! We trekken in het huisje de schaatsen aan en stappen om half negen de witte wereld in bij zonsopgang. Na een meter of tien lopen staan we op het ijs van de Meije. Op veel plaatsen denken we plassen water te zien; dat is gezichtsbedrog, want het is spiegelglad nieuw ijs dat de plasjes water bedekt. Over de slootjes is redelijk te rijden.

Op de plas is het schitterend : een uitgestrekt poollandschap ontrolt zich aan onze ogen; op het ijs een afwisseling van witte en donkere vlekken en daarboven een nog krachteloze rode zon, zojuist opgekomen. We zoeken het startpunt van de tochten op en kunnen dan als eerste starten om 9.20 uur. We gaan de tocht van 35 km doen; meer zit er niet in omdat we in de middag weer afreizen. Om tien over 11 komen we aan de finish en halen onze medailles op; het ijs stroomt dan vol met toerrijders. Aan die files ontkomen we door onze vroege start.

Als we bij de boerderij terug komen, zijn ook de vrouwen uitgeschaatst. Voor hen was het meer een "proberen of we het nog kunnen" ; dat bleek niet mee te vallen, maar evenals wij genoten ze van de winterse omgeving. Na de lunch vertrekken we richting Rotterdam; het is zo koud dat de ijsbloemen tijdens het rijden op de ruiten blijven staan; later horen we dat de middagtemperatuur ongeveer -6 tot -7 was.

Het ziet er naar uit, dat dit het begin is van een nieuwe koudegolf. Voor de komende nacht wordt -8 tot -15 verwacht bij een iets aantrekkende ONO wind. De druk boven Scandinavie is weer flink gestegen; boven de Middellandse Zee gaat de druk omlaag. Dat staat borg voor een aanvoer van koude lucht; op een aantal dagen met matige tot strenge vorst kunnen we in ieder geval rekenen.
Koudegetal : 73,4

Doordringende kou onderweg schreef Harry Otten afgelopen vrijdag in de NRC. En dat voelen we vandaag: bij een matige oostenwind is de temperatuur in de vroege ochtend overal beneden -10 graden; Zuid Limburg meldde zelfs -16 als minimum. Bij de koffie word ik opgeschrikt door een hevig krakend geluid; dat is afkomstig van een schip dat zich een weg baant door het ijs van de buitenhaven in Schiedam. Later zie ik ook ijs in en buiten de sluis evenals in de havens van Rotterdam-West. In de avond kom ik langs de Delfshavens Schie; deze ligt er geheel toegevroren bij met sneeuw op het ijs; alleen in het midden, waar kort geleden een vaargeul was, is nu een lint van onbesneeuwd ijs te zien.

De winter blijft ons bezig houden. De stuw bij Hagestein is geopend om schade door ijsvorming te voorkomen; daardoor wordt de nu reeds te lage waterstand verder stroomopwaarts nog lager. Veel veerponten zijn uit de vaart genomen; dat duidt er op, dat de ijsvorming op de rivieren nu op gang begint te komen. Nog een opmerkelijk ijsbericht: het Bodenmeer is opengesteld voor schaatsers, nadat een ijsdikte van 15 cm was vastgesteld. In die buurt is het ook extreem koud; in Zuid Duitsland worden minima van omstreeks -30 verwacht.

Natuurlijk komt de elfstedentocht ter sprake. Hans de Jong deed dat afgelopen vrijdag al in een radio-interview. Hij wijst op de grote handicap die de sneeuw op dit moment is. Veel stukken op het traject hebben onvoldoende ijsdikte. Hij is niet zonder hoop dat het toch nog gaat lukken omdat een week met matige tot strenge vorst wordt verwacht. En als het onverhoopt toch niet lukt, dan kan het volgend jaar misschien wel lukken. Voorzitter Sipkema noemt grote stukken van het traject nog bar slecht. De sneeuw gevolgd door dooi en vervolgens weer vorst hebben de kwaliteit van het ijs sterk verslechterd. De draagkracht is ondanks de dikte van het ijs op veel plaatsen onvoldoende. Sipkema schat de kans dat de tocht dit jaar doorgaat op 50%, maar verwacht de tocht nog niet deze week.

Veel nieuws is er natuurlijk ook over schade, doden en gewonden. Vooral Allbanie is zwaar getroffen door lawines, die dit weekeinde aan 35 mensen het leven hebben gekost. In Duitsland zijn 13 mensen omgekomen bij kettingbotsingen. In heel Europa staat het dodental van deze koudegolf op 200. Er is ook klein leed in de vorm van aanvaringen op de Waal door de combinatie van winters weer, mist en lage waterstanden. In Amsterdam zijn twee brandweerlieden door het ijs gezakt tijdens het blussen van een brand op een woonboot; de bewoner was afwezig.

In de afgelopen nacht is boven de Oostzee een kleine storing ontstaan, die met de noordoostelijke bovenstroming naar ons toe komt. Later op de dag valt overal een beetje sneeuw, waarbij de temperatuur in de avond iets oploopt. Later in de avond daalt de temperatuur weer. Ik kan dat ook merken aan de ijsbloemen, die weer aangroeien ondanks het hoger zetten van de kachel. Ik besluit, dat we met een ouderwets strenge winter te maken hebben; al tien dagen is Nederland, en heel Europa feitelijk, in de greep van de winter en voor de komende 5 dagen verwacht het KNMI minima van omstreeks -12 C.

Het eind van de winter lijkt voorlopig niet in zicht met een tussen Scandinavie en IJsland pendelend hogedrukgebied; voorlopig is de weg voor oceaandepressies geblokkeerd. In De Bilt is de reeks van ijsdagen zaterdag onderbroken tijdens de dooi om de noord die een deel van ons schaatsweekend verstoorde. We zitten midden in de tweede koudegolf van de winter. De eerste duurde van 4 t/m 11 januari en produceerde een koudegetal van 61,4 in De Bilt.
Koudegetal : 81,1

Een bijzonder koude dag beleven we vandaag. In de ochtend staat er een matige oostenwind, waarbij nog een fijne sneeuw valt. In het midden en zuiden van het land ligt de temperatuur op -10 tot -12 C. En het blijft koud met maxima rond -10. De ijsbloemen verdwijnen in de woonkamer niet geheel van de ramen. Alleen in het noorden van het land komt het nog tot -6.

Een groot deel van Europa heeft te maken met deze zeer koude lucht, die ook tot over Spanje is uitgestroomd. De oostelijke tot noordoostelijke stroming heeft te maken met een hogedrukgebied boven Scandinavie en de randstaten aan de ene kant en een depressie in de Golf van Genua aan de andere kant. Er zal de komende dagen wel verandering in de situatie plaats vinden, maar deze zijn gunstig voor het voortduren van het winterweer bij ons. Terwijl boven Scandinavie de druk daalt, vormt zich in de buurt van Groenland een nieuw hogedrukgebied. Voortduren van de kou is dus voorlopig verzekerd.

De scheepvaart krijgt meer hinder van de vorst. Bij de Volkeraksluizen liep de wachttijd voor schepen op tot 10 tot 12 uur en de situatie wordt voortdurend slechter. Op de grote rivieren neemt de overlast door ijsvorming snel toe; Vecht, Linge en Eem zijn al geheel dichtgevroren. De NS heeft weinig problemen, omdat zware sneeuwval niet aan de orde is. Door de gladheid vinden twee dodelijk ongelukken in het verkeer plaats.

Veertien jongeren beleefden op het IJsselmeer een bijzonder avontuur. Ze waren in de buurt van Urk aan het schaatsen toen het ijs door de wind begon te scheuren. Ze ontdekten, dat ze zich op een schots van 400 bij 500 meter bevonden, die vrij snel van de kust af dreef naar de vaargeul van Lemmer naar Lelystad toe. Een Urker reddingboot zou zijn uitgevaren, ware het niet dat deze was ingevroren; waarom zou je ook een reddingboot paraat houden als er ijs ligt? De jongelui werden tenslotte met kleine rubberboten van de ijsschots gehaald. Overigens is dit maar een klein avontuurtje vergeleken bij het angstig avontuur van drie vissers die in 1849 veertien dagen in een ijsveld op het IJsselmeer, toen nog Zuiderzee, gevangen zaten zonder ergens aan wal te kunnen gaan. (Bron : Ron Couwenhoven, IJs & Weder; Uitgeverij BZZToH)

De invloed van de strenge winter doet zich gelden op de prijzen van groente. In ons land is de vorstschade aan de gewassen wel groot, maar het valt in het niets bij die in Frankrijk. Ook in Italie en Spanje is veel groente bevroren. Op Corsica, waar op sommige plaatsen de sneeuw een meter hoog lag, ging de hele mandarijnenoogst verloren. De vorst heeft Frankrijk volkomen overrompeld; grote partijen opgeslagen appels en peren zijn verloren gegaan. In de Roussillon is 80% van de groente die nog op het land staat, verloren gegaan. In de Provence spreekt men van 90%. Bij ons is het effect van de winter vooral te merken in het omhoog vliegen van de prijzen van groente.

De Elfstedentocht is ook nu weer 'dagnieuws'. Bij deze felle kou verwacht iedereen natuurlijk, dat het wel snel goed komt met de tocht. Maar dat is een illusie. Diverse controleurs zakken op de elfstedenroute door het ijs tijdens pogingen om de dikte van het ijs te meten. Het ijs is op veel trajecten nog bar slecht door de sneeuw. Pogingen om het ijs te verbeteren, bijvoorbeeld door er water overheen te laten lopen, hebben onvoldoende resultaat. Afwachten dus maar weer; deze week zal het zeker niet meer lukken met de tocht.

In de avond hoor ik bij een Duits weerbericht, dat zachte lucht aan de oostzijde van de Genua-depressie bezig is de Alpen over te steken. Op de temperatuur bij ons zal dat geen invloed hebben; de vooruitzichten luiden voor de komende dagen: veel bewolking en plaatselijk sneeuw met 's nacht matige tot strenge vorst en overdag lichte tot matige vorst. In de avondverwachting spreekt het KNMI van minima tot -14 en morgen maxima omstreeks -6. Nogmaals realiseer ik me, dat we een zeer koud etmaal beleven met een gemiddelde van rond -10. Ook in Vlissingen is het bijzonder koud met een maximum van -9; en dat was zelfs lager dan in Eelde, waar het tot -8 kwam.
Koudegetal : 91,2

Buitengewoon koud is het weer vandaag. Om 14 uur noteren Rotterdam en Vlissingen -8. In het hele land liggen de maxima omstreeks die waarde. Dat na een nacht met op de meeste plaatsen strenge vorst bij een wat afnemende wind uit noordoost. Overdag draait de wind naar zuidoost; dat lijkt de voorbode voor een geleidelijke verandering in de drukverdeling boven Europa. Het KNMI verwacht dat in het weekeinde de temperatuur gaat oplopen met kans op sneeuw, ijzel en regen. Ik geef op dat moment geen cent voor die verwachting, omdat de verwachtingen voor de volgende dag al zo aan verandering onderhevig zijn: om 12 uur in de middag zijn de verwachtingen voor de temperatuur voor morgen al met een paar graden omlaag bijgesteld. Vannacht omstreeks -12, morgen overdag rond -5.

IJsvorming in de rivieren is in volle gang. In Rotterdam zie ik dat alle havens in west zijn dichtgevroren en dat in de Maas geleidelijk meer licht drijfijs ligt. Van dichtvriezen is hier nog lang geen sprake. Ik schat dat het daarvoor nog twee weken stevig moet blijven vriezen. Van de grote rivieren waren alleen de Waal, de IJssel en de Nederrijn op 15 januari nog ijsvrij. Het Noordzeekanaal en het Amsterdam-Rijn-kanaal zijn nog goed bevaarbaar. Op andere doorgaande vaarwegen maakt het ijs de vaart uiterst moeilijk of onmogelijk. Het Hollands Diep is al gedeeltelijk dicht gevroren. Sommige pontveren zijn al uit de vaart genomen, zoals het veer van Nieuw-Beijerland naar Hekelingen.

Schaatsers kunnen overal terecht en op veel plaatsen worden officiele tochten gehouden, zoals de molentochten op de Rottemeren en in de Alblasserwaard. Op het Amstelmeer, bij Wieringen, wordt het Nederlands kampioenschap op natuurijs verreden. Bij de eerste vijf vinden we de namen van de cracks uit die tijd, zoals: Albert Bakker, Evert van Benthem, Jos Niesten, Henri Ruitenberg. De winnaar is Henri Ruitenberg en van Benthem wordt vijfde. Het is een barre tocht bij een temperatuur van -10 tot -11; sommigen vallen uit door bevroren ogen. Ook Dries van Wijhe (dolle Dreis) valt uit; maar bij hem is het door een zware val waarbij hij aan knie en gezicht gewond raakt. Twee rijders, Jeen van den Berg en Jan Roelof Kruithof worden uit de wedstrijd gehaald vanwege een te grote achterstand. Bij Kruithof, die al vele alternatieve Elfstedentochten op zijn naam had staan, speelt bronchitis een rol. Hij heeft felle kritiek op het besluit van de wedstrijdleiding: Ik ben hier gekomen om te schaatsen, om kilometers te maken, maar dat wordt kennelijk niet op prijs gesteld.

Ander winternieuws: de prijzen van wintergroenten lopen nog verder op. In heel Europa is de vraag naar Hollandse groenten fors gestegen en dat is te merken aan oplopende prijzen en schaarste. Sommige soorten zijn nu vijf maal zo duur als voor de vorstperiode. Het landelijk steunpunt Vrouwen in de Bijstand heeft de Tweede Kamer gevraagd om een koudetoeslag voor de laagstbetaalden in ons land. Een Nederlandse vrachtwagenchauffeur is doodgevroren in de cabine van zijn vrachtwagen; dat gebeurde in het Oostenrijkse Tirol op een parkeerplaats. In Emmen raakte een vrachtwagenchauffeur gewond nadat hij zijn dop van zijn dieseltank probeerde te ontdooien met een gasbrander. Vogels hebben het steeds moeilijker; in het Schiedams Nieuwsblad worden mensen opgeroepen om vogels bij te voeren.

Er is nogal wat te doen over de oefeningen van het Nederlandse leger in de vrieskou. Er zijn dienstplichtige soldaten met 1e en 2e -graads bevriezingsverschijnselen in het ziekenhuis opgenomen. De twee organisaties die de belangen van dienstplichtigen behartigen, de VVDM en de AVNM, komen in het geweer. Men wil dat de oefeningen afgelast worden zolang het zo hard vriest. Defensievoorlichting zegt dat het Nederlandse leger onder alle omstandigheden in staat moet zijn om zijn taak te verrichten en dat de oefeningen dus ook door blijven gaan. Volgens de AVNM zijn de schoenen van de Nederlandse militairen niet berekend op strenge vorst. Volgens de legerleiding moeten wel passende maatregelen genomen worden door plaatselijke commandanten om letsel te voorkomen. Die worden dan ook genomen. Zo werd in Schalkhaar tijdens oefeningen overnacht in de kazerne in plaats van te velde.

De elfstedenkoorts gaat al zo ver dat de NOS meldt dat de Elfstedentocht van start tot finish de gehele dag rechtstreeks in beeld zal worden gebracht. Dat was in die tijd wel iets om te melden, want de vorige tocht in 1963 werd vanwege de technische middelen van de jaren 60 niet rechtstreeks in beeld gebracht. Koos Postema zat in de studio en praatte de beelden aan elkaar. Videomateriaal dat ter plaatse werd geschoten moest per band naar Hilversum worden gevlogen. Op een plaats werd rechtstreeks uitgezonden; zo kwamen wel de finishbeelden rechtstreeks op de TV in 1963. Intussen lijkt dit bericht van 16 januari 1985 te wijzen op een spoedige Elfstedentocht. Berichten uit Friesland duiden erop dat pas volgende week sprake kan zijn van een tocht. IJsmeester Henk Kroes meet aan de startplaats 7 cm ijs. En dat is nog ver verwijderd van de 16 cm elfstedendikte.

Een groot deel van Europa gaat gebukt onder extreem winterweer. In midden en zuid Frankrijk wordt strenge vorst gemeten, tot -15 bij Bordeaux. Zelfs aan de kust bij Montpellier vriest het 10 graden. In Madrid worden daklozen van straat gehaald vanwege de extreme kou van -6. In Portugal is 20.000 ton tomaten kapotgevroren. In Milaan ligt de sneeuw een halve meter dik. In heel Europa zijn in 11 dagen tijd 260 mensen omgekomen als gevolg van de kou, waarvan 120 in Frankrijk en 36 in Spanje. Dat geeft wel aan hoe hevig de koudegolf in dit deel van Europa is. Hans de Jong meldt, dat in Finland een nieuw kouderecord is gevestigd voor januari: -50,4 in Naruska in Fins Lapland.

Een groot hogedrukgebied van Groenland tot aan de Zwarte Zee houdt Europa in de greep van de kou. Dit hogedrukgebied neemt in betekenis af. Intussen is een depressie vanaf de oceaan onderweg naar Frankrijk. Daardoor zal de oostelijke stroming in stand blijven en houdt de winter bij ons voorlopig nog aan. Doordat de luchtdruk bij Groenland stijgt zal voorlopig de dooi nog geen kans krijgen.
Koudegetal : 100,7

Wat een barre winter is dit; bij een matige oostenwind en veel bewolking blijft het zeer koud. Onaangenaam koud voor velen. In de afgelopen nacht en ochtend vroor het 7 tot 13 graden en er is weer 3 cm sneeuw gevallen. Vandaag maxima van omstreeks -6. De lange termijnverwachting spreekt van lichte tot matige vorst met kans op sneeuw. Morgen matige en aan de kust vrij krachtige oostenwind en een maximum van -4. Om 8 uur in de avond zijn de temperaturen in het zuiden van het land opgelopen tot -4 of -5; elders -7 tot -9. Het lijkt er op dat in het zuiden tijdelijk iets minder koude lucht is binnen gestroomd. Overigens blijft de kou standvastig in Noordwest Europa.

Op naar de Elfstedentocht; dat schrijft Hans de Jong deze ochtend. Hij heeft er kennelijk alle vertrouwen in dat een luchtdrukreus bij Groenland garant staat voor voortzetting van het winterweer de komende week. Volgens de Jong is de kans op de Elfstedentocht nu 97%. In de avond komt het bericht dat er een datum is: woensdag 23 januari. Dat moet het nog wel 6 dagen blijven vriezen, maar de kans daarop lijkt vrij groot. In Friesland wordt hard gewerkt om het traject sneeuwvrij te maken. Ze kunnen dat zelf wel en slaan een aanbod af van de staatssecretaris van Defensie om militairen in te schakelen. De NOS meldt dat ze met 20 camera's aanwezig zal zijn bij de tocht der tochten. In samenwerking met radio Fryslan wil de NOS-radio de tocht volgen vanaf 4 uur in de ochtend.

De Nederlandse Gasunie moet reserves aanspreken doordat het gebruik van gas door de extreme kou zo hoog is geworden. En dit ondanks het feit dat bijna alle gasgestookte centrales overgegaan zijn op olie. De staatskas heeft er baat bij: sinds het begin van de kou is er 200 miljoen (gulden) extra aan aardgasbaten binnen gekomen. Voor de binnenschippers is de ijsgang veelal een probleem; doordat de waterstand in de rivieren laag is, kunnen schepen niet maximaal beladen worden waardoor de wachttijd op de schippersbeurzen afneemt; een klein voordeeltje dan weer. Het IJscomite in Rotterdam verwacht deze week in actie te komen; dit comite zorgt er voor dat ijsbrekers op de vaarwegen worden ingezet. Dat is sinds 1963 niet meer gebeurd. Het treinverkeer heeft op dit moment weinig hinder van het winterweer; op de meeste trajecten wordt volgens de dienstregeling gereden.

Grote problemen nog steeds in de landen om ons heen. Door de zeer lage temperaturen in midden Frankrijk heeft een brug over de Loire bij Sully-sur-Loire het begeven. Frankrijk betreurt intussen 131 slachtoffers van de kou; in heel Europa zijn het er 300. In Albanie kwamen 57 mensen om door een lawine. In het noorden van Griekenland kwamen 14 mensen om door de kou.

In ons land is er vooral klein leed als gevolg van de kou. Concerten worden afgelast of verplaatst. Ouderen-organisaties hebben bij het kabinet aangedrongen op een stooktoeslag voor ouderen. In Rotterdam wordt het gemeentelijk energiebedrijf (toen nog geen marktwerking...) overspoeld door meldingen over stukgevroren verwarmingsinstallaties. Het waterleidingbedrijf waarschuwt voor het bevriezen van leidingen en raadt de mensen aan de hoofdkraan voor de nacht af te sluiten en de leidingen af te tappen. De sneeuw van de afgelopen nacht heeft weer voor verkeershinder gezorgd. Vooral in de steden en op de snelwegen komt langzaam rijdend en stilstaand verkeer voor; met een totale filelengte van 150 km. (Kennelijk was dat voor die tijd veel). De NS hebben weinig problemen ondervonden, waarschijnlijk doordat er niet zo veel wind was. Materieel dat vorige week defect raakte is inmiddels gerepareerd.

De ijsvorming gaat gestaag voort, en dat niet alleen in Friesland. Op de Maas in Rotterdam ligt meer drijfijs dan gisteren, zo ongeveer 40% van de oppervlakte. Een bijzonder winterse toestand, met veelal bewolkt en nevelig weer en lage temperaturen. In het hele land wordt geschaatst, wat blijkt uit de uitgebreide schaatskalender; alleen in Zuid Holland 15 wedstrijden en 7 toertochten. Het wordt gewoon, de winter heerst, er ligt sneeuw en het is koud. Hoe lang nog?

De verwachtingen zijn wat onzeker. Terwijl een depressie vanuit het westen een aanval opent op de vorst in Europa zorgt een hogedrukgebied bij Groenland voor meer kou in het noorden. Op de Duitse TV zie ik een weerpraatje waarin de drukstijgingen tussen IJsland en Noorwegen worden aangeduid. Over noord-Rusland trekt een koufront naar het zuiden waarachter een nieuwe portie kou mee komt. Hoe de kaart er over een dag of 4 bij zal liggen is onzeker. Wel staat er voorlopig bij ons een oostenwind die koude lucht blijft aanvoeren.
Koudegetal : 107,7 ;de tweede koudegolf van 85 is een feit

De winter gaat zijn derde week in. Het blijft bijzonder koud met in de afgelopen nacht meest strenge vorst. In de middag tussen -4 en -7. Ik bedenk dat we 22 jaar geleden midden in de grote winter van 63 zaten. Op deze datum, 18 januari 1963, werd de Elfstedentocht gereden onder barre omstandigheden: een tot krachtig toenemende oostenwind met stuifsneeuw en een geleidelijk dalende temperatuur tot ongeveer -11. Nog geen 1% van de rijders kon de tocht uitrijden. Zo bar is het weer in 1985 niet, maar de kou is hevig en lijkt niet op te willen houden. Mij valt op hoe vaak het KNMI de verwachting steeds naar beneden bijstelt. De matiging van de kou wordt steeds vooruit geschoven; zo wordt voor komende nacht opnieuw strenge vorst verwacht en daarna pas een matiging tot matige vorst. In de ochtend luidt de verwachting voor morgen overdag: omstreeks -4. Rond het middaguur is de verwachting al weer bijgesteld tot een maximum van om -6. Opvallend bericht: de criminaliteit in de grote steden is door het winterweer aanzienlijk afgenomen. In Amsterdam en Utrecht is het aantal aangiften van inbraak zelfs gehalveerd. Men neemt aan dat de kou de oorzaak is maar zeker is dat niet. De politie kan de vrijgekomen tijd goed gebruiken omdat vaker assistentie gevraagd wordt bij aanrijdingen en bij gesprongen waterleidingen. Iets heel anders is het bericht over smog boven Limburg. Volgens het bericht zou zich op 400 tot 600 meter een laag met veel schadelijke stoffen bevinden zoals zwaveldioxide en stikstofoxiden. De commissaris van de koningin in Limburg heeft de waarschuwingsfase laten ingaan. Automobilisten wordt verzocht met openbaar vervoer te reizen. Ook in Luik is een soortgelijke waarschuwing van kracht. Ernstiger is de situatie in het Ruhrgebied in Duitsland; daar is de alarmfase ingegaan. Het is een nieuw fenomeen voor deze winter. Door afwezigheid van een sterke luchtstroming en door opsluiting van een koude luchtlaag (op 1500 meter is de temperatuur iets boven 0) waarin zich de vervuiling verzamelt gaat de luchtvervuiling alarmerende proporties aannemen.

Nu de datum voor een Elfstedentocht, onder voorbehoud, is bekend gemaakt, richt alle aandacht zich op de weersverwachting. En die lijkt toch onzeker wat betreft de ontwikkelingen in het komende weekend. Volgens Harry Otten in het boek Winters van toen, Kosmos 2007, had het KNMI op 18 januari de beschikking over computerprognoses die wezen op dooi op maandag 21 januari. In de hoop dat die verwachting nog zou wijzigen, en om de schaatsliefhebbers niet twijfelachtig en voortijdig met naderende dooi te confronteren, heeft men die verwachting voor zich gehouden. Het officiele weeroverzicht geeft oa de volgende tekst: De vooruitzichten voor de komende dagen zijn onzeker. Zondag en maandag blijft het zeker nog matig vriezen, maar vanaf dinsdag zal een diep oceaandepressie een aanval op de vorst doen. Of die aanval werkelijk tot dooi zal leiden is echter zeer de vraag. Hans de Jong is in zijn weerpraatje optimistisch over de voortzetting van de kou na het komend weekend; in het weekend zal het zeker nog vriezen.

Op het Veluwemeer wordt een schaatsmarathon over 203 km gereden. De gedachte aan de naderende elfstedentocht over 5 dagen bracht de rijders tot het drukken van het tempo. Sommigen zagen af van deelname, zoals Jos Niesten die zich geblesseerd afmeldde. Anderen reden een kortere wedstrijd elders. In deze wedstrijd werd pas in de laatste ronde van zes het tempo opgevoerd. Wim Westerveld, winnaar van de alternatieve elfstedentocht van vorig jaar in Canada, leek af te gaan op een overwinning. Frans Boon uit Hem hield Westerveld gezelschap in zijn ontsnapping. In een lange eindsprint pakt Frans Boon de overwinning. In een wedstrijd over 100 km, het zuidhollands marathonkampioenschap in Schipluiden, werd gewonnen door Dries van Wijhe; Henri Ruitenberg werd tweede.
Koudegetal : 116,6

De temperatuur zal niet extreem laag zijn in het weekend, zo schreef Hans de Jong in de ochtend van 19 januari. En hij gaat verder: de middagwaarden liggen tussen -4 en -6 en de nachtelijke minima tussen -7 en -11. Wat een winter is het toch, als je bij zulke diep winterse toestanden spreekt van : niet extreem. We zijn in de afgelopen week veel kou gewend geraakt en ik moet toegeven dat ik er bij het vaak bewolkte weer van gisteren en vandaag niet altijd meer van geniet. Koud is het, met middagtemperaturen die al een week schommelen tussen -4 en -8. Hans de Jong speculeert over de (on)mogelijkheden van de elfstedentocht, die aanstaande woensdag (23-1) gehouden zal moeten worden. Oceaandepressies vertonen activiteit en gaan meer een meer op west Europa afkoersen. De precieze baan is moeilijk te voorspellen; verschillende computermodellen komen met verschillende oplossingen en het blijkt heel onzeker of de tocht wel kan doorgaan.

De zevende dag in successie met zeer koud winterweer. Om 14 uur staat de thermometer in Rotterdam op -7 en in Leeuwarden op -2. De vraag is waardoor het ijs nu nog niet goed is in Friesland, maar de kwestie zal ongetwijfeld weer de sneeuw zijn. Opvallend is dat nog niemand de hele route heeft verkend. Overal in het land worden wedstrijden en toertochten gehouden, zoals op de schaatskalender in de krant te lezen is. Internet was er nog niet zodat we bij het plannen van een schaatstocht op de krant waren aangewezen. Mijn schaatsvrienden kiezen uit het overdadige menu een toertocht op het Veluwemeer. In mijn planning past het vandaag niet, maar dat moet morgen dan maar goedgemaakt worden.

De smog: 'Auto's blijven aan de kant na smog-alarm' kopt Trouw. De NRC gaat in een artikel in op de smogvorming door het rustige winterweer. Zowel in Limburg als in het Rijnmondgebied is de concentratie schadelijke stoffen in de atmosfeer iets afgenomen. In Limburg wordt de afname toegeschreven aan een verandering van de windrichting waardoor de aanvoer niet meer plaats vindt vanuit het roergebied. In het Rijnmondgebied spreekt men van een toename van de wind. Hier is het verbod op uitstoot van giftige gassen beneden 40 meter ingetrokken. In Limburg blijft de waarschuwingsfase van kracht; daar wordt aan fabrieksdirecties gevraagd zwavelarme brandstof te gebruiken en automobilisten wordt aangeraden de auto zo min mogelijk te gebruiken. Het openbaar lichaam Rijnmond hanteert 4 codes voor de mate van luchtverontreiniging. De code 2 is ingetrokken en de zwaarste code namelijk 4 is niet in zicht. Bij code 4 worden beperkingen opgelegd aan het verkeer. In het artikel wordt tenslotte opgemerkt dat smog vooral ontstaat als en weinig verticale luchtbeweging plaats vindt. En dat is nu al een paar dagen het geval: de koude luchtlaag in de onderste atmosfeer mengt niet met hogere luchtlagen. De windrichting en -kracht bepalen waar en hoe sterk de verontreiniging plaats vindt.

In het Ruhrgebied in Duitsland is de situatie veel ernstiger. Gisteren werd 170 mg zwaveldioxide per kubieke meter lucht vastgesteld. Dat is dermate hoog dat alarmfase 3 van kracht is geworden en dat houdt in dat in de grote steden, zoals Essen en Duisburg, geen autoverkeer meer is toegestaan. Het wachten is nu op toename van de wind die zou moeten komen van een depressie bij de golf van Biskaje. Gaat de stroming echt op gang komen dan wordt de verontreiniging verdund en zal de alarmfase 3 kunnen worden opgeheven. Autobezitters hebben blijkens een enquete begrip voor de situatie. Ook scholieren tonen een heel ander soort van begrip. De scholen kregen vrijaf om het openbaar vervoer te ontlasten en voor veel scholieren was dat aanleiding om in het extra lange weekend per trein naar dichtbij gelegen skigebieden te gaan. Overvolle treinen dus, maar tot chaos leidde het niet.

Die depressie bij Biskaje gaat intussen zijn eigen gang en vult op bij het binnen trekken van het vasteland van Europa. In de vroege ochtend ligt de kern bij de golf van Genua maar het systeem is dermate verzwakt dat van een toename van de wind vandaag geen sprake is. Integendeel: de wind is iets afgenomen en de situatie blijft in onze omgeving onveranderd. De wind waait zwak uit het noordoosten en het vriest in het algemeen matig. Het is meest bewolkt en nevelig. Op de oceaan zal een nieuwe depressie ontstaan maar de activiteit en de koers lijkt volgens het KNMI een langzame bedreiging te vormen voor het winterweer. Met verwacht voor 21 t/m 24 januari afnemende vorst en later dooi. De hoop van de winterliefhebbers blijft gevestigd op een hogedrukgebied bij Groenland dat een nieuwe hoeveelheid zeer koude lucht naar Scandinavie en oost Europa gaat sturen.

Volgens Trouw kost het winterweer aan het wegtransport 1,5 miljoen gulden (700 duizend euro) per dag. De slechte bereikbaarheid van diverse laad- en losplaatsen is de oorzaak. Verder in Trouw een bericht over kinderen op het eiland Tiengemeten. Zij waren maandag per veerboot naar het vasteland gegaan voor school en hebben bij familieleden gelogeerd; intussen is het eiland onbereikbaar voor veerboten. Lopen over het ijs werd als te gevaarlijk gezien en daarom zijn ze per politiehelikopter naar huis vervoerd. (Tiengemeten was toen nog een eiland met 50 bewoners, het is nu natuurgebied). En natuurlijk de vogels! Vooral kleine vogels hebben het moeilijk doordat ze moeilijker aan voedsel komen. Soms vriest een vogel vast in het ijs. Van kleine vogels zoals winterkoninkjes zal ongeveer 60% de winter niet overleven. En dan heb nog die ongure types die misbruik van de situatie maken en wild op voederplaatsen afschieten. Het gebeurt echt!

Het zaterdags bijvoegsel van de NRC gaat uitgebreid in op alle winterperikelen onder de titel: De legendarische winter van 85. Het gaat dan over bejaarden die niet meer buiten komen, prijzen van groente, verhoogd gasgebruik, problemen op het spoor en de positieve gevolgen voor de uitbaters van stationsrestauraties. Problemen van de binnenschippers, waarvan er een al 10 dagen vastgevroren zit in Helmond. Natuurlijk is ijsvorming op onze wateren een kwestie van belang voor de scheepvaart. Binnenwateren zitten geheel dicht en hier en daar kan nog in konvooi gevaren worden met behulp van een ijsbreker. Hetzelfde geldt voor het IJsselmeer waar tankers in konvooi achter een ijsbreker varen van Amsterdam naar Lemmer. Op de grote rivieren ligt veel drijfijs en daar zijn ook problemen door de lage waterstand. De Maas en de Gelderse IJssel liggen potdicht. Verder staat een profetisch zin in een soort van samenvatting van het artikel: Wie deze winter meemaakte zal tegen zijn kleinkinderen kunnen zeggen: 'Vroeger! Toen had je tenminste nog winters... '

Wel of geen elfstedentocht? De Vereniging De Friese Elf Steden heeft inmiddels aangekondigd dat maandag de inschrijving voor de tocht wordt geopend. In 1985 had de vereniging nog niet zo veel leden; ook niet-leden konden zich inschrijven tot het maximum van 16000 rijders was bereikt. De elfstedenkoorts komt op temperatuur. In Friesland wordt hard gewerkt aan de voorbereidingen. Iedereen wil zo graag en ieder die wil rijden wil weten of er treinen en bussen rijden, of er hotel-accomodatie is, wat het inschrijfgeld is, etc. Het speciaal ingerichte 'crisiscentrum' in de Frieslandhal in Leeuwarden heeft het er druk mee. Alles in de provincie wordt in gereedheid gebracht. Langs de route worden 54 EHBO-posten ingericht en acht Friese ziekenhuizen zijn voorbereid op aanvoer van slachtoffers. Chirurg D. Kramer is co-ordinator van de medische sector en verwacht een toeloop van slachtoffers: 'Het ijs is zwaar. Dit wordt een tocht voor de hele sterken'. De grote onbekende blijft het weer van aanstaande woensdag. Valt voortijdig de dooi in?
Koudegetal : 123,2

Alle twijfel over het vervolg van de winter ten spijt: in de ochtend van 20 januari is het doordringend koud. De temperatuur ligt in Rotterdam op -8,8 en het is mistig. Met twee vrienden heb ik besloten te gaan schaatsen op de Kagerplassen, waar een medaille te bemachtigen is. Een van mijn vrienden heeft een thermometer om zijn nek hangen, die -9 aanwijst. Het wordt een bijzondere schaatstocht met niet direct de omstandigheden die je je bij een mooie tocht voorstelt. Het zicht schat ik op ongeveer 400 meter en het ijs is bijzonder slecht. Gelukkig is er niet te veel wind, die uit het zuidoosten waait. Uit de grijze lucht valt af en toe wat lichte motsneeuw. Over bobbolig ijs met veel diepe scheuren voltooien wij een slordige 50 kilometer; wij nemen altijd maar aan dat de opgegeven kilometers kloppen, maar meestal valt daar wel iets op af te dingen. De mist met berijpte bomen gaf wel een heel aparte sfeer. Dat eindeloze grijs waarin een sliert schaatsers voor je in de verte verdween. De plassen leken verscholen onder een grote grijze deken. Een mooi uitzicht over de plassen is er helaas niet bij. In een van de kanalen lag een veerpont die nog in de vaart was of kort geleden geweest: daar moest gekluund worden. Een andere veerpont was al zo lang uit de vaart dat er gewoon kon worden doorgeschaatst. Een vermoeiende maar toch een heel mooie tocht; de medaille was in dit geval meer dan verdiend. Vooral voor de andere vriend, die regelmatig geklaagd had over het slechte ijs.

Als wij om half een van het ijs gaan is het nog steeds koud: de thermometer van mijn vriend wijst -8 en station Rotterdam meet om twaalf uur -6,8. Het is niet te geloven bij dit koude winterweer, maar de nieuwste berichten wijzen op dooi die morgen al aan de deur klopt. De elfstedentocht gaat niet door vanwege de vooruitzichten voor de komende dagen. De ontwikkelingen van dit weekend op de weerkaart laten ook zien dat het fout zit: de opvullende depressie van vrijdag trok over Italie naar het oosten. Over Rusland trekt een hogedrukgebied naar het zuiden en beide ontwikkelingen hangen samen met drukstijgingen boven Italie en de Balkan. Een nieuwe oceaandepressie trekt bij Ierland heel langzaam naar het noordoosten en wordt in zijn activiteit gevoed door randstoringen van de oceaan. Boven Frankrijk neemt in de loop van zondag de zuidenwind al flink toe en vorstgrens ligt in de avond net ten noorden van Parijs naar het zuidoosten.

Mist van vandaag weerhield de schaatsers er niet van om het ijs op te gaan. Heel anders lag dat bij ijszeilers. Vandaag zou op het Fluessens-meer het Nederlands kampioenschap ijszeilen gehouden worden. Bij die sport worden snelheden van 80 tot 100 km/uur gehaald en daarvoor is goed zicht nodig. Vanochtend werd door de organisatie besloten dat het zicht te klein was en daardoor het risico te groot om de wedstrijd te houden. Een teleurstelling voor de ijszeilers die het vorige weekend het kampioenschap afgelast zagen door de kortstondige dooi. (elders in dit verslag is te lezen hoe wij verrast werden door de toch nog snel inkomende dooi op zaterdag 12-1). IJszeilers hebben geleerd om teleurstellingen te incasseren, want de omstandigheden kunnen door sneeuw, dooi, gebrek aan wind of mist zo maar niet door gaan. IJszeiler Ossendorp vertelt dat hem dat vaak overkomt, zelfs een keer na 13 uur rijden naar Zwitserland. Daarom neemt hij in zo'n geval tegenwoordig altijd zijn ski's mee. IJszeilen is een betrekkelijk jonge sport. In een artikel in Trouw lees ik dat in 1937 in de VS via een prijsvraag een ontwerp is ontwikkeld voor de nog steeds gebruikelijke vorm van de ijszeilwagen (of is het "-boot?"). Drie meter lang, een mast van 4 meter erop en drie schaatsijzers eronder. Een bijzonder sport die, zoals nu weer blijkt, niet zo vaak beoefend kan worden.

Over de radio horen we nog steeds berichten over ernstige smog boven het Ruhrgebied. De kans lijkt te bestaan dat een grote smogwolk in de richting van ons land komt. In de berichten wordt ook vermeld dat de wind gaat toenemen en morgen meer naar het zuiden zal draaien. Dat is gunstig voor ons, want de toenemende wind zal de concentraties van gevaarlijke stoffen doen afnemen en bovendien de gifwolk niet in de richting van de randstand dirigeren. Een doemscenario wordt dus gelukkig nog afgewend. In de loop van de avond gaan we iets van de veranderingen in het weer merken. Het blijft nog wel vriezen met in Rotterdam -2,3 om 10 uur en de wind neemt iets toe uit OZO. Ik denk dat toen menging is gaan optreden met minder koude luchtlagen boven ons; op 1500 meter was de temperatuur al opgelopen tot +3 graden. Hoewel we wisten van de naderende dooi hadden we nog geen idee hoe snel het zou gaan.
Koudegetal:129,3

Niemand kon nog geloven dat het zo snel zou gaan vandaag met de dooi. De schaatsliefhebbers niet, de vereniging De Friese Elfsteden niet en zelfs Hans de Jong niet. Om van de weermodellen maar te zwijgen, want die hadden de grootste moeite om de ontwikkelingen te voorspellen. In Rotterdam komt de temperatuur om 7 uur in de ochtend boven 0 en in Leeuwarden om 13 uur. Dit alles bij regen en een wind die nog altijd in de zuidoosthoek zit. Het is akelig weer, winderig en nat met wegdooiende sneeuw. Het gaat snel, vooral als in de avond de wind naar zuid draait. Om middernacht wijst het kwik in Rotterdam +5,4 en in Leeuwarden +3,3. Terwijl sommigen nog hopen op een elfstedentocht later in de week wijzen de berichten vandaag op doorzettende dooi. In de vroege ochtend is Hans de Jong nog te optimistisch over de inzettende dooi. Hij verwacht dan nog, blijkens zijn weerbericht in Trouw, dat het westen en zuidwesten de eerste lichte dooi zullen krijgen, vooral morgen; het noorden is wat later aan de beurt. Het zal gepaard gaan met sneeuw en later ijzel. Zijn verwachting wordt in de loop van de dag door de feiten achterhaald.

In de krant is vandaag te lezen hoe de zware smog uit het Ruhrgebied zich heeft verplaats naar ons land. Centraal Nederland kreeg te maken met aanmerkelijk hogere concentraties van Zwaveldioxide dan gebruikelijk. Ook in het zuiden werden nog hoge waarden gemeten. In het midden van ons land werd 600 microgram per kubieke meter waargenomen en dat is niet zo ver meer van de grens van 830 waarbij het publiek wordt aangeraden binnen te blijven en zo weinig mogelijk van de auto gebruik te maken. Rond 5 uur in de middag werden piekwaarden dichtbij de grenswaarde gemeten. In Limburg kwam het tot concentraties rond de 800 microgram/kubieke meter. Door de iets toegenomen wind raakte het Ruhrgebied in de loop van gisteren verlost van die "zwavelbel" na drie dagen problemen met de luchtkwaliteit.

De afgelaste Elfstedentocht blijft de gemoederen bezig houden. De tocht gaat niet door en nu wordt zelfs gesuggereerd dat de moderne verwachtingstechnologie de boosdoener is. De Friese journalist Speerstra zei: "De elfstedentocht is het slachtoffer geworden van de moderne technologie. Vroeger ging zo'n tocht door, dankzij het feit dat er geen voorspellingen waren. Nu worden we niet meer gehinderd door gebrek aan kennis." Wat mij betreft een wat raadselachtige uitspraak, want ook vroeger zou de toch afgelast zijn, alleen in een iets later stadium. Nu hebben we op zondag een idee van de toestand op woensdag. Vroeger zou dat dinsdag of misschien maandag geweest zijn. Er gaan stemmen op om de tocht iets korter van tevoren aan te kondigen; het risico op afgelasten is dan kleiner. Sommigen suggereren dat vandaag, maandag dus, een wedstrijd had moeten verreden worden, zonder al die toerrijders. Het antwoord van Sipkema was simpel: "Wedstrijd en toertocht horen bij elkaar." (En zo is het tot op de huidige dag.) Op TV zien we in het avondjournaal een groepje schaatsers dat vandaag de route heeft gereden, ondanks het slechte weer. Winnaar is Hans van Helden.
Koudegetal:129,3

Dooi, we moeten er even aan wennen. Toch wordt vandaag met westenwind al weer iets koudere polaire lucht aangevoerd. Doordat de grond nog zeer koud is vriezen de straten in de avond weer op; om half elf is het hier en daar spekglad. Terugkeer van echte kou zit er niet in voorlopig. Een blik op de weerkaart leert dat het weer onder invloed staat van een depressie op de Noordzee bij Schotland. De kou handhaaft zich boven Scandinavie en noord Rusland. Een krachtige westcirculatie is niet aanwezig op de oceaan, een pluspunt, maar het hogedrukgebied bij Groenland is in kracht afgenomen, een minpunt. Al met al twijfelachtige situatie.

Hans de Jong houdt in zijn weerpraatje de optie van terugkerende kou in of na het komend weekend open. De koers van een nieuwe depressie bij Ierland is onzeker; bovendien weten we niet of het Groenlandse hogedrukgebied nog gaat meewerken. Als zo vaak houdt hij bespiegelingen over de mogelijkheden van winterweer. Met name februari kan wel weer winters gaan uitpakken, zoals de sprokkelmaand in het verleden vaker gedaan heeft.

De smog is door de toegenomen wind en aanvoer van een andere luchtsoort in Nederland vrijwel verdwenen. In Limburg, waar de smog het zwaarst was, kon gisterenmiddag de waarschuwingsfase worden ingetrokken, zo lees ik vanochtend in de krant. In het noorden van het land waren gisteren de concentraties zwaveldioxide nog wat hoger dan normaal. Het artikel maakt ook vermelding van het feit dat voorafgaand aan de inval van de dooi de warmere lucht al over de koude heen schoof en zo een afschermende laag vormde over de koude lucht. Achteraf denk ik dat dat effect al sinds vrijdag aan de gang was, toen de smog in het Ruhrgebied begon. Intussen moeten we weer helemaal "schoon" zijn.

Ene Jan D. Cremer schrijft over de elfstedentocht. Hij heeft ook toegeleefd naar de tocht der tochten. Een van zijn bespiegelingen betreft de hoogte van het inschrijfgeld, dat 60 tot 100 gulden zou bedragen. Dit zou betekenen, zo gaat hij verder, dat iemand met een WW-uitkering, die in deze maanden toch al tegen extra hoge stook- en onderhoudskosten aankijkt, de tocht niet zou kunnen rijden vanwege de hoge financiele drempel. Hij houdt een slag om de arm vanwege de onduidelijke en verwarrende berichtgeving over de tocht. Aan het eind van het artikel vraagt hij zich af of we de Elfstedentocht misschien eens en voor altijd tot de status van mythe moeten verheffen. De archiefbeelden van de barre tocht van 1963 kunnen dan aan volgende generaties laten zien hoe velen in onmenselijke omstandigheden geraken, wanneer ze de elementen en hun eigen krachten ongelimiteerd uitdagen.

Die laatste opmerking, zo bedenk ik dit lezend in januari 2015, gaf goed aan hoe mijn beeld van de Elfstedentocht toen was: een bijna onmenselijk tocht, waarvan het rijden alleen weggelegd was voor heel sterke en geharde schaatsers. Het kwam in die tijd niet in mij op om zelf aan de tocht te gaan deelnemen. De herinnering aan 63 was weliswaar 22 jaar oud, maar nog immer aanwezig en bepalend voor het begrip "Elfstedentocht".

Vanochtend zijn de straten wit van de rijp. Dat moet nog de kou uit de grond zijn die er voor zorgt dat vocht uit de lucht aanvriest. De wind neemt toe uit het zuidwesten, veroorzaakt door een depressie die van Schotland naar zuid Noorwegen trekt. Het enige winterse in het weerbericht zijn de winterse buien. Regen- en sneeuwbuien bij een maximumtemperatuur van ongeveer 5 graden.

De kranten hebben weinig winternieuws te melden. De teleurstelling over het niet door gaan van de Elfstedentocht suddert nog na. Verder zien we een actiegroep tegen kernenergie gebruik maken van het ijs op de Utrechtse Oude gracht. Bij een model van een kerncentrale staat de tekst: “OP GLAD IJS”. Het ijs is duidelijk nog dik genoeg na een paar dagen van dooi.

Intussen wordt de kou ook uit het zuiden van Scandinavië verdreven. In het midden en noorden blijft het vriezen met in Lapland overdag temperaturen omstreeks -30. Er zijn nog geen aanwijzingen dat deze kou ons weer gaat bereiken. De wind blijft in de zuidwesthoek en een volgende depressie is al weer onderweg naar west Europa.

Nog steeds geen uitzicht op terugkeer van de vorst. De temperatuur ligt niet op een hoog niveau, mat maxima van ongeveer 4 graden. In de avond begint het te sneeuwen op de nadering van een frontensysteem van een depressie met de kern ten zuiden van IJsland. Het sneeuwdek verdwijnt later op de avond snel door de harde zuidwestenwind bij een oplopende temperatuur. Intussen is de oude sneeuw nog niet helemaal verdwenen: hier en daar zijn nog windduintjes en ijskoeken te zien.

Op de weerkaart is een hogedrukgebied te zien boven en ten oosten van Groenland. De koud in het hoge noorden blijft daardoor gewaarborgd en de straalstroom heeft daarbij een wat zuidelijke koers. Hans de Jong heeft als kop boven zijn weerbericht: “Hier en daar een bui”. Hij spreekt de mogelijkheid uit dat in het weekend (26- en 27-1) achter een gepasseerde storing de wind naar noordoost draait. Daarmee zou de kou kunnen terug keren naar ons land.

---- Tot hier het dagboek 1985