(3-12-2010)
Strenge vorst
Onieuw een geweldige winterdag. Mooi weer vanochtend met op veel plaatsen strenge
vorst, dus benden -10. Ook Rotterdam deed mee met -10,1. Schitterend winterweer dus, waarbij het verkeer door de lage temperaturen ook op sommige gestrooide
weggedeelten te maken had met wat gladheid. In de loop van de dag steeg de temperatuur tot tegen het vriespunt in het uiterste westen tot ongeveer -4 in het
zuidoosten. In de middag vielen er vooral in het westen sneeuwbuien. Prachtig, maar voor de schaatsers geen goed bericht. Veel ijs dat al ondergesneeuwd was
ligt nu onder een nog warmere deken.
Die strenge vorst is intussen wel erg vroeg in het land. Bovendien is strenge vorst in Rotterdam niet allejaars. We moeten tot 2005 terug gaan om de
vorige strenge vorst te vinden. Maar dat was ook meteen een bijzonder gebeurtenis op 4 maart 2005. Er werd toen een nieuw record voor maart gevestigd: -13,4.
Daarvoor vroor het streng nabij Rotterdam op 3 januari 2004, op 14 februari 1999 en daarvoor weer op uitgebreide schaal in de elfstedenwinter van 1997.
Strenge vorst komt in De Bilt gemiddeld pas na 16 januari; over de laatste 30 jaar gerekend. Een jaar of 50 geleden was dat 30 december. Een verschuiving dus.
Daarover is meer te lezen op de pagina: Veranderen onze winters? .
Over het ijs is weinig goeds te melden. In de Alblasserwaard schijnt een klein stukje van de Graafstroom te zijn geveegd, maar inmiddels weer ondergesneeuwd. Elders zijn mensen op het ijs geweest bij Ankeveen en bij Voorschoten. Omdat morgen opnieuw sneeuw valt en bovendien de temperatuur gaat stijgen lijkt het voorlopig afgelopen met de schaatsmogelijkheden. Tenzij je ergens een plekje gevonden hebt waar het ijs wel dik genoeg is en geveegd. Of een ijsbaan, zoals in Schipluiden.
In De Bilt is de (eerste) vorstperiode een feit: van 26 november t/m 2 december werden Hellmannpunten (koudegetal) gescoord. Het koudegetal van de winter staat nu op 20,5. Dat is meer dan menig winter in het nabije verleden, zelfs al iets meer dan in 2008; toen 20,3.
(2-12-2010)
Totaalwinter
Het
Hoe lang is het geleden dat we dit meemaakten: krachtige wind bij matige vorst overdag? Ik denk de jaren 96 en 97. In 96 kwam de kou aan het eind van
januari opnieuw het land binnen met een stevige oostenwind. In De Bilt bleef op 26 januari 1996 het kwik in de middag steken bij -8,0. Ook in de eerste dagen van janari
1997 was het buitengewoon koud maar dan met iets minder wind. En matige vorst overdag met sneeuw? Voor het westen van het land moeten we zeker terug tot 1985
en 1979 om iets dergelijks te vinden. Matige vorst, wind en smeeuw, het is de mix die als totaalwinter kan worden omschreven
Helaas gooien wind en sneeuw onze glazen toch wel enigszins in. Op dit moment kan ik, althans voor het westen van het land geen plaatsen
melden op buitenwater waar geschaatst kan worden. Ik heb geen meldingen binnen en heb zelf in de buurt nog niet geprobeerd of er ergens ijs is.
Woensdag of misschien pas in de nacht van woensdag op donderdag is op een aantal plaatsen pas ijs ontstaan. Met een sneeuwlaagje daarop is er geen sterke ijsgroei te verwachten.
PLaatselijk kan het wel 10 graden vriezen vannacht, maar ik ben bang dat het te weinig is om morgen al tot het gewenste resultaat te leiden. Het koudegetal
Is in rotterdam inmiddles wel tot ongeveer 16 of 17 punten gestegen. Het is nog niet genoeg; misschien weten we morgen meer.
Vannacht en morgen zullen er sneeuwbuien vanaf de Noordzee het noorden en westen van het land binnen drijven. Opnieuw sneeuw! Als dit nog een paar centimeter
gaat brengen is dat uiteraard ongunstig voor de verdere groei van het ijs. De temperatuur gaat daarbij de komende dagen geleidelijk omhaag. Zaterdag kan het al licht dooien overdag.
Of deze aanval op de vorst volledig slaagt is intussen zeer de vraag. Een nieuwe depressie maakt geen haast om noordeljke regionen
te bereiken. Aanvoer van zacht lucht vanuit het zuidwesten blijft dan ook achterwege de komende dagen, mede doordat de uchtdruk op het noorden van de oceaan hoog
blijft. De vorst zal zich dan ook in een groot deel van Europa handhaven. In ons land lijkt het een paar dagen kwakkelweer te gaan geven.
Over het weer over een dag of zeven valt weinig meer te zeggen omdat de onzekerheid op die termijn wel erg groot is.
Gisteren en vandaag was het bijzonder koud overdag. Daardoor is zowel gisteren als vandaag het datumrecord van de maximumtemeratuur verbeterd. Vooral vandaag
een spectaculaire verbetering van -1,8 als laagst gemeten maximum (1973) naar ongeveer -6,1 als maximum vandaag. Hieronder een grafiek van de datumrecords laagste
etmaalmaximum.
(1-12-2010)
Visitekaartje?
Het is een vliegende start van de meteorologische winter. Wat we nu beleven, is buitengewoon koud voor deze tijd van het jaar. We hebben te maken met transportkou. Dat wil zeggen: er wordt een hoeveelheid zeer koude lucht met een krachtige oostenwind aangevoerd. Ondanks enige bewolking is de temperatuur vannacht flink gedaald, tot -6,6 in Rotterdam en -7,7 in Twente. In de loop van de dag stijgt de temperatuur maar weinig bij een nog iets toenemende oostenwind. Voor het gevoel is het daardoor erg koud, met gevoelstemperaturen van -13 tot -15. IN de loop van de avond en nacht gaat er weer wat sneeuw vallen. Vermoedelijk niet meer dan 1 cm in het midden tot 3 cm in het zuiden.
Vanochtend zag ik de Rotte bij Rotterdam nog volledig open liggen. Ook de Bergse plassen lagen nog voor 95% open. De krachtige wind maakt dichtvriezen nog even onmogelijk. Ik vrees dat dat in Zuid Holland op meer plaatsen het geval is. De ijsvorming wil dus niet zo vlotten op groot en diep water. Schaatsen zit er vrijdag misschien wel in, maar niet overal. Het wordt dus oppassen geblazen met dat schaatsen. Stukken dik ijs kunnen afgewisseld worden met wakken of pas kort geleden dicht gevroren stukken. Sneeuw kan dit beeld nog verslechteren, maar vooralsnog ziet het er niet naar uit, dat er veel sneeuw valt. Intussen is de ijsbaan Vlietland bij Schipluiden vandaag open gegaan; ijsdikte 4,5 cm.
We gaan vandaag een nieuw datumrecord tegemoet. In De Bilt was het om middernacht 3,7 graad celcius. Het is niet te verwachten dat vandaag de temperatuur nog hoger komt. Het etmaalmaximum is daardoor lager dan ooit op 1 december sinds 1902. Het oude record stamt uit 1940, toen de maximumtemperatuur op 1 december -2,9 was. Op 2 december staat het record op naam van 1973, toen het kwik bij -1,8 bleef steken. Meer over barre decemberkou was vandaag te lezen op de site van Jan Visser.
Deze winter lijkt er zin in te hebben, hoewel gezegd moet worden, dat felle kou begin december niet altijd door een koude winter werd gevolgd. Toch zijn de ontwikkelingen van de afgelopen dagen dermate indrukwekkend, dat ik positief gestemd ben over de winter. Is het inderdaad de start van een winter met nog veel meer kou? Of loopt het met een sisser af en raakt de winter van 11 na 5 december de weg kwijt? We zullen het zien. Misschien kunnen we achteraf deze vorstperiode bestempelen als: het vistitekaartje van de winter.
(29-11-2010)
Eerste sneeuw
Vandaag viel in een groot deel van het land, waaronder Rotterdam, de eerste sneeuw. Het winterse plaatje is compleet: een ijsdag (maximum onder 0) en een laagje verse sneeuw. Die sneeuw is wel weer een complicerende factor voor het ijs. Waar al ijs ligt met nu een laagje sneeuw erop kan het aangroeien iets vertraagd worden. Maar, met een beetje geluk blaast de wind morgen en overmorgen de meeste sneeuw weer weg.
De komende dagen zal het bij een matige noordoosten- tot oostenwind nog kouder worden. Donderdag is er kans op sneeuw. Op woensdag en donderdag blijft de middagtemperatuur bij -4 of -5 hangen. Vooral op woensdag zal de wind het voor het gevoel extra koud maken. Op donderdag kan het kwik plaatselijk zelfs onder de -5 blijven steken. In de nachten zal het in het algemeen matig vriezen en in opklaringsgebieden boven sneeuw bij iets afnemende wind zelfs streng. Kortom: een vorstperiode met een grote impact, gezien de tijd van het jaar. We zitten immers nog op de grens van november en december. Strenge vorst in de nacht en -5 overdag komt zelden voor in deze tijd van het jaar.
Het ziet er naar uit dat de temperatuur na vrijdagochtend geleidelijk gaat stijgen en op zondag valt mogelijk al de dooi in. Zeker is dat niet, want de onzekerheid in de verwachting neemt vanaf vrijdag flink toe. Vrij zeker is echte dat de vorst nog tot en met zaterdag blijft. Hoe het dan precies verder loopt moeten we afwachten. Een depressie koerst zaterdag en zondag vanaf de Azoren in de richting van de Golf van Biskaje. Het gedrag van deze depressie zal van invloed zijn op het verloop van het weer.
Hoe staat het ijs er bij? Er is weinig nieuws te melden sinds gisteren, behalve dat Schipluiden vanochtend 32 tot 33 mm ijs heeft gemeten
op de ijsbaan. Voor het grote werk moeten we nog een paar dagen wachten. Het hangt van de hoeveelheid sneeuw af of het gaat lukken. Waar nu
geschaatst wordt is, voor zover ik dat kan overzien, op plassen van geringe diepte en ondergelopen weilanden, skate-banen e.d. Toch een
schitterend begin van de winter: nog geen december en de -10 graden staat voor de deur, er ligt sneeuw en het schaatsen komt eraan. Houdt U
gereed, het kan zo weer over zijn. Wat ik van de rest van de winter denk is binnenkort te lezen op de pagina: Winterverwachting .
(28-11-2010)
Eerste ijs
Het eerste ijs is gespot in Zuid Holland west. Vanochtend waren singels in Rotterdam gedeeltelijk
dicht gevroren. Van de IJsclub vlietland in Schipluiden komt het bericht, dat er 6 tot 13 mm ijs ligt. Het zou me niet verbazen als de baan daar dinsdag open gaat.
In het noordoosten wordt al voorzichtig hier en daar geschaatst, maar grote vaarten en plassen hebben nog wel een paar dagen nodig om
beschaatsbaar ijs te krijgen. Intussen blijft het ook in het westen opmerkelijk koud. In Rotterdam zie ik om 13 uur nog -1 staan. Dat gaat helemaal de goede kant op!
Een paar dagen geleden was het onzeker hoe het weersverloop van de komende week zou zijn. Onzekerheid over sneeuwval en temperatuur bleef de modellen parten
spelen. Vandaag wordt het steeds duidelijker dat een verdere afkoeling gaat plaats vinden. Door het naar het zuidwesten weg trekken van een storing is ons land in
een noordoostelijke stroming terecht gekomen. Steeds koudere lucht vloeit daardoor over ons land uit. Niet alleen bij ons, ook in Engelend is de winter binnen
gevallen. Koud is het eigenlijk in een groot deel van Europa. Van midden Frankrijk tot in Rusland en van Zwitserland tot Noorwegen. In Noorwegen zijn op diverse
plaatsen novemberrecords gebroken. Zie hierover meer op de site van de VWK .
Vanochtend vroor het in het hele land met minima van ongeveer -4,5 in Zuid-Holland tot -6,5 in het oosten van het land. Op veel plaatsen, waaronder De Bilt, matige vorst. Overdag steeg de temperatuur op veel plaatsen in het midden van het land tot rond het vriespunt. In het noordoosten bleef het vriezen, met maxima van -1 tot -1,5. De komende nacht kunnen we opnieuw dergelijke minima verwachten, met een goede kans dat het ook in Zuid-Holland tot -5 of iets lager komt. Morgen in vrijwel het hele land een ijsdag, met maxima van 0 in het uiterste zuidwesten tot -3 in het noordoosten. De ijsgroei komt dus behoorlijk op gang. Voor ijs op diep water moeten we nog wel een paar dagen wachten, maar met de temperatuursvooruitzichten voor de komende dagen kan aanstaande donderdag op een redeleijke ijslaag van 6 tot 7 centimeter gerekend worden. Sneeuw kan nog een spelbreker zijn. Sneeuw zit wel in de verwachtingen, maar vooralsnog lijkt het beperkt te blijven.
De weersvooruitzichten mogen op dit moment voluit winters genoemd worden. Een week geleden schreef ik, dat een doorstaande oostenwind voorlopig niet aan
de orde was; welnu, dat is op dit moment wel het geval. Door drukstijgingen boven Scandinavie, nu eens op het goede moment, wordt geleidelijk nog koudere lucht
aangevoerd. Deze lucht is tot op grote hoogte erg koud en dat leidt er toe, dat de Wadden te maken kunnen krijgen met sneeuwbuien die gemakkelijk boven de Noordzee ontstaan en met de noordoostelijke wind binnen drijven. Het zou mij niet verbazen als we morgen berichten krijgen over een pak sneeuw van 10 centimeter op Terschelling. Vanuit het oosten komt later ook wat sneeuw de rest van het land binnen. In de loop van de week neemt de oostenwind iets toe en op woensdag of donderdag is opnieuw wat sneeuw mogelijk door een vanuit het zuidoosten opdringend sneeuwgebied. De maxima liggen dan rond -3 of -4 en de minima rond -7 of -8. En dat in de eerste dagen van december: het mag een forse tik heten van koning winter.
Voor schaatsen ziet het er dus vrij goed uit voor de tweede helft van de week. In het noordoosten iets eerder dan in het zuidwesten. Morgen kunnen we weer een iets scherpere kijk hebben op de ijsvorming, maar zoals het er nu uit ziet gaan we af op schaatsijs op donderdag in het midden van het land en vrijdag in het zuidwesten. Op plaatsen met iets minder diep water kan het een dag eerder. In Friesland en Drenthe wordt morgen al geschaatst, maar zeker niet op grote vaarten en plassen.
(27-11-2010)
Winter in actie
Wie de laatste dagen de lange termijn verwachtingen heeft gevolgd, zal gezien hebben dat deze
nogal eens zwabberden tussen verdere toename van de vorst en geleidelijk invallen van de dooi. Ook aan de ijspluim van het KNMI was dit te zien: de ene dag gaf de
Oper (de rode lijn) 5 cm ijs aan, een dag later meer dan 10 en vervolgens zien we nu weer 8 centimeter ijs voor over 9 dagen (6 december). De control-run, dat is de
berekening met onverstoorde beginwaarden met de lagere resolutie van de ensembleberekeningen (blauwe stippellijn), maakt daarbij wel heel gekke sprongen. Vaak
spiegelt de Control ons de laatste week extreme kou voor op de lange termijn. We zien dat vandaag ook weer in de ijspluim met een aangroei tot 14 centimeter.
Onnodig te zeggen dat we hier geen betekenis aan moeten toekennen?
De luchtdrukverdeling boven Europa vertoont een opvallend beeld: terwijl bij Groenland nog steeds een stevige hoogdrukblokkade ligt, heeft zich boven west-Europa een
hoogtetrog genesteld. De straalstroom slingert met een ongewone noordoostelijke richting naar het zeegebied ten westen van Portugal en van daar uit naar Itali‘ en de
Balkan. In de hoogtetrog zijn de temperaturen met name op grotere hoogte erg laag. Aan de grond is de laatste dagen geleidelijk steeds koudere lucht aangevoerd,
waarin het vandaag in het noordoosten van het land net zal blijven vriezen.
Door genoemde ontwikkelingen zijn wij in dit weekend overgeleverd aan de grillen van kleine storingen. Door de kou op grotere hoogte geeft een storing op de Noordzee
aanleiding tot sneeuwbuien. Een deel van de sneeuw is vannacht neergekomen in Zeeland en Vlaanderen. Jan Visser meldde vanochtend 10 cm sneeuw op Walcheren. Dit weer
doet denken aan wat we vorig jaar regelmatig beleefden: geen oostenwind, wel kou en regelmatig sneeuw uit kleine storingen. De winter lijkt in november 2010 de draad
op te pakken van de vorige winter. Dat betekent niet dat we een copie krijgen van de vorige winter.
In het noordoosten van het land registreerde men gisteren (26-11) plaatselijk de eerste ijsdag: vorst gedurende het hele etmaal. Vanochtend vroor het daar matig
met -8,3 in Eelde als laagste waarneming op een KNMI station. In Groningen en Drenthe vandaag opnieuw een ijsdag. In De Bilt is dat nog niet het geval, maar het
ziet er naar uit dat ook het midden van het land aan het begin van de volgende week met ŽŽn of meer ijsdagen te maken krijgt. Dat zou een vroege eerste ijsdag zijn,
want in De Bilt kwam de eerste ijsdag de laatste 30 jaar gemiddeld op 17 december. Op de pagina ÔVeranderen onze winters?Ő is over eerste ijsdagen en eerste
vorstdagen (en nog veel meer) het een en ander te lezen. Een vroege winter dus dit jaar; hoe deze zich verder ontwikkelt valt te bezien, maar het novemberwintertje
lijk over een week toch op zijn retour te zijn.
Voor het verdere verloop van het weer is een lagedrukgebied van belang dat zich boven zuid Europa ophoudt. Het krijgt versterking vanaf de Atlantische Oceaan en trekt langzaam naar het oosten. Tegelijkertijd breidt het hogedrukgebied bij Groenland zich uit over Scandinavie: een klassieker zou ik bijna zeggen, want het lagedrukgebied blijft in zuid Europa en kan geen zachte lucht naar west of midden Europa voeren. Bovendien trekt door toename van de drukverschillen de wind aan uit het oosten. En jawel, er is genoeg kou voorhanden in Europa. Deze ontwikkeling zal leiden tot een paar zeer koude dagen met vooral op woensdag een krachtige oostenwind met overdag meest lichte vorst en in de nacht temperaturen omstreeks -5. Donderdag neemt de wind af, maar de kou blijft. De ontwikkelingen na donderdag zijn onzeker. Een nieuwe depressie zou wel eens een serieuze dooiaanval kunnen beginnen als het hogedrukgebied boven Scandinavie naar Rusland is weggetrokken. Een dooiaanval lijkt op dit moment de meest waarschijnlijke optie.
Hoe staat het met de vooruitzichten op schaatsijs? Dat verschilt denk ik, per regio. Ik ga nu uit van de verwachtingen voor het midden van het land. In De
Bilt was het etmaalgemiddelde gisteren voor het eerst onder 0, zij het slechts een tiende graad. Daarmee is dan 0,1 punt voor het koudegetal binnen. IJsvorming op
groter water kan misschien in de komende nacht beginnen, maar veel is het nog niet. De dagen erna zal de ijsdikte tot donderdag aangroeien tot ongeveer 5 cm. Geen
zekere schaatscondities dus nog, en na donderdag is de ontwikkeling onzeker. Voor het noordoosten staat het er beter voor. Daar kan donderdag wel redelijk ijs liggen
en in het zuidwesten loopt de ontwikkeling als altijd iets achter. De komende dagen zien we verder.
(23-11-2010)
Winter in aantocht
Niemand kan er meer onderuit: de winter gaat geleidelijk binnen komen in Nederland. Dat er iets
stond te gebeuren was al enige tijd duidelijk. Het is intussen zo, dat de verwachting voor de komende dagen ons afkoeling laat zien met temperaturen die geleidelijk
vaker en langer onder 0 zullen komen. Kijken we voorzichtig wat verder, dan zien we aanwijzingen dat de kou nog even blijft en mogelijk strenger wordt. Dat laatst
hangt af van de ontwikkelingen in de stroming en van de hoeveelheid sneeuw die er gaat vallen.
Een krachtige blokkade bij IJsland en Groenland zet de stroming in west Europa op zijn kop. Oceaandepressie hebben geen toegang of zullen met moeite de
weg naar zuid Europa vinden. Tussen dit hogedrukgebied en een depressie die langzaam over Polen naar Rusland trekt ontwikkelt zich boven noordwest Europa een
noor-noordoostelijke stroming. Daarmee komt geleidelijk koudere lucht onze kant op.
Onzeker in de ontwikkelingen was een kleine depressie die langs de kust van Noorwegen in de noordelijke stroming wordt meegevoerd. Onduidelijk was lang de koers van
dit lagedrukgebied, maar intussen zijn de verwachtingen volgens alle weermodellen, dat de kern westelijk van ons land passeert. Dat betekent, dat er geen aanvoer
komt van zachtere lucht. De hoeveelheid neerslag die het systeem gaat brengen en hoeveel droge sneeuw dat wordt, dat blijft onzeker.
Vandaag komt het kwik nog tot +7, morgen houdt het op bij 5 graden. Geleidelijk gaat het dan omlaag naar waarden van maar net boven 0 in het weekend. De sneeuwkansen nemen toe. Uit de kouder wordende lucht vallen vandaag en morgen een paar buitjes die een licht winters karakter kunnen gaan krijgen. De wind waait uit noordwestelijk tot westelijke richting en neemt in kracht af. Donderdag staat er een noordoostelijk wind die vrijdag op de nadering van de depressie naar het zuiden draait. In het weekend krimpt de wind naar zuidoost tot oost.
Geen doorstaande oostenwind de komende dagen. Met de vorst zal het niet zo hard gaan. Donderdagochtend licht vorst. In de nacht van donderdag op vrijdag
kan het plaatselijk matig vriezen. In het weekend blijft de meest lichte vorst in de nacht terwijl het overdag steeds licht dooit. Geen situatie om als schaatser
al in alarmfase 3 te komen. De verwachting is, dat pas in het weekend op groter water de ijsvorming voorzichtig begint. Uitzicht op dik ijs is er nog niet. Wie het
zelf wil bijhouden: kijk bovenaan deze pagina naar de link IJspluim
(20-11-2010)
Kou komt dichterbij
En waar zit die kou dan, vraag je je op dit moment af. Niet in de buurt in ieder
geval. In een groot deel van Europa zijn de temperaturen ongeveer normaal. In het hoge noorden en dan speciaal in Noorwegen, Finland en een groot deel van
Zweden zit de winter echter goed in het zadel. De kou, die in Lapland al sinds eind oktober aanwezig was, heeft zich stilaan uitgebreid, waarbij de
vorstgrens vanmiddag lag van het uiterste zuiden van Noorwegen naar het uiterste zuiden van Finland. Merkwaardig genoeg is de kou in Rusland nog steeds
minder dan in deze tijd normaal is. Zo is het in Moskou in november tot nu toe (19-11) 6,7 graden te warm. Er is nog niet meer vorst geweest dan een paar
lichte nachtvorstjes op 7 en 8 november. Gisteren lag de gemiddelde temperatuur nog 5,2 graden boven normaal. In St Petersburg is het iets minder dramatisch;
daar vroor het gisteren heel licht met een minimum van -0,5 en een maandgemiddelde van 4,0 en dat is 3,3 boven normaal.
In het uiterste noordoosten van Europees Rusland vriest het wel stevig op dit moment. In Petsjora vroor het gisterenochtend streng, met een
minimum van -12,2. Dat is mild voor die plaats, want de normaal geeft nu ongeveer -16 aan als minimum. De winter duurt daar gewoonlijk lang en is
bijzonder koud naar onze begrippen. De winter valt gemiddeld rond 20 oktober in om een half jaar later weer het veld te ruimen. Dit jaar is de winter
er dus erg laat; november was er tot nu toe 8,8 graden te warm. Ook in de rest van Siberie zien we te hoge temperaturen. Bijvoorbeeld in midden Siberie
zien we afwijkingen van +5,3 in Irkutsk in het zuiden tot +10,5 in Chatanga in het uiterste noorden. Daar vriest het op dit moment (rond middernacht
plaatselijke tijd) 23 graden en dat is dan nog een graad of 5 te warm voor die plaats. In het noordoosten is ook Werchojansk te warm met een
novembergemiddelde van 9,2 te hoog. Maar dan hebben we het altijd nog over een gemiddelde temperatuur van -25!
De kou gaat dichterbij komen. Voor ik op de situatie van dit moment in ga, eerst iets over historische winterinvallen in november. Alom wordt op dit
moment gespeculeerd over een naderende strenge winter, volgens sommigen zelfs echt streng in de klassieke betekenis. Nu er een winterse omwenteling
op het programma staat verschijnt ook dit H-woord: een historische winterinval. Van een lange en koude winter wordt dan bedoeld. Beginnen historisch
strenge winters wel eens in November? Dat hangt er van af wat je met beginnen bedoelt. Veel koude en strenge winters laten in november al een
voorproefje zien. Meestal was dat een winterprik die werd gevolgd door zachter weer. Maar ook dat kan de inleiding zijn tot een zeer strenge winter,
zoals de winter van 63 liet zien. Ik ken eigenlijk maar een winter die aan het einde van november met grof geschut begon aan een lange winterperiode:
de winter van 1890-1891.
Een opvallende kou-inval vond plaats in november 1921. Na een periode met nachtvorst van 8 t/m 17 november kwam de winter goed op gang met een vorstperiode
van 25 november t/m 5 december. Het koudegetal was ruim 53,6 in die vorstperiode en het minimum -15,9 op 5 december. Spectaculair was de winter verder niet,
maar wel koud. Later nog een vorstperiode van 5 dagen aan het eind van januari en een stevige vorstperiode van 9 dagen in februari, waarin opnieuw sneeuw en
strenge vorst. Het koudegetal van de winter was 145,7. Met recht een koude winter, maar door het kwakkelige karakter kwam het niet tot een elfstedentocht.
Deze winter wordt zelden meer genoemd als historische winter en toch was deze qua hoeveelheid vorst veel kouder dan de afgelopen winter.
De kou gaat dichterbij komen en op een of ander manier binnen vallen in de loop van de volgende week. Op dit moment trekt een lagedrukgebied ten zuiden van
ons land naar het oosten. Het is al het vierde of vijfde systeem dat deze weg volgt en ik vind dat heel opvallend. Het is de koers die depressies van de
oceaan moeten volgen om winterweer in onze streken met rust te laten. Intussen is bij Groenland en IJsland de luchtdruk gestaag aan het stijgen. Er
ontwikkelt zich een krachtige blokkade die oceaandepressie bij ons uit de buurt houdt. Tevens daalt de druk boven Finland en noord Rusland. Daardoor komt
de weg vrij voor koude lucht uit de omgeving van Nova Zembla om naar het zuidwesten af te stromen. Die kou bereikt in het midden van de volgende week ook
het Noordzeegebied.
Een complicatie is de ontwikkeling van een storing boven de Noordzee. Het gedrag van deze storing zal nog kunnen bepalen of we na woensdag met koud weer en
sneeuw(buien) te maken krijgen of met minder koud weer met natte sneeuw en temperaturen enkele graden boven 0. Het kan dus nog verkeren met die kou en een
doorstaande oostenwind is nog even niet aan de orde. Wel een (licht) winters weerbeeld met kans op winterse neerslag. En dat is al een heel aardig begin van
de winter omstreeks 25 november.
(15-11-2010)
Vroege winter?
Drie dagen geleden schreef ik : over twee weken kan het helemaal anders liggen. Ik bedoelde, dat de winter die nu in grote delen van de Russische Federatie
afwezig of laat is, zo maar in twee weken op de kaart kan staan. Diverse weermodellen gaan er intussen van uit, dat de winterkou in grote delen van het
continent de komende 10 dagen aanzienlijk terrein zal winnen zal. Zelfs is er daarbij een goede mogelijkheid dat winterkou zich ook in de richting van West Europa
gaat uitbreiden. Als dat werkelijkheid wordt zullen we kunnen spreken van een vroege winter. Op de vooruitzichten kom ik zo meteen nog terug.
Het is al vaker gezegd: een heel vroege winter is geen aanwijzing dat we een koude winter krijgen. Novemberkou leidt meestal tot een normale tot zachte winter,
zoals het klimatologisch gemiddelde aangeeft. Als voorbeeld haal ik dan graag weer de winter van 94 aan. Op 16 november viel met een stevige oostenwind de vorst
binnen. Het leidde tot een vorstperiode van 14 dagen, die duurde van 18 november t/m 1 december; het koudegetal volgens Hellmann liep op tot ruim 33. Op 6
achtereenvolgende nachten kwam het tot matige vorst. Het resultaat was, dat er aan het eind van de maand volop geschaatst werd. Daarna liet de winter het
grotendeels afweten. Even gaf een kou-inval met krachtige oostenwind op 13 februari de winterliefhebber weer hoop. Na drie dagen dooide het al weer overdag en
de opnieuw verscherpende vorst op de 20-ste werd op 22 februari al weer getemperd bij sneeuwval. Daarna was het gedaan met de winter. Met een gemiddelde van 4,0
over de drie wintermaanden was het iets te zacht; het koudegetal van 62,8 in De Bilt kan niet anders dan normaal genoemd worden.
November 1993 was wel een uitzondering, want meestal leidt kou in november niet tot schaatsen op zo grote schaal. In november 1965 werden we ook al vroeg met
heftige kou geconfronteerd. Rond 10 november bouwde zich langzaam een hogedrukgebied op tussen IJsland en Spitsbergen; op 11 en 12 november bewoog het centrum naar
Noord Scandinavie. De kou in noordwest Siberie kwam daardoor in beweging in onze richting. In de late avond van 12 november ging de temperatuur onder het vriespunt;
er volgde een soort van vorstperiode, die echter te weinig kou bracht om aan de norm van 16 Hellmannpunten te komen. Vanaf 18 november begon het te kwakkelen doordat
een depressie een half geslaagde aanval deed op de winter. De kern van het lagedruksysteem trok over Luxemburg, Duistland en Polen naar Rusland. Aan de achterzijde
kwam een noordelijke stroming met sneeuwbuien tot stand, die de winter nog even deed opleven. In de nacht van 23 op 24 november maakte een kleine maar venijnige
depressie een einde aan de novemberwinter. Dit ging nog gepaard met een flink pak sneeuw, dat echter door flinke west- tot noordwesten wind snel werd opgeruimd.
Het koudegetal van november leek met 20 heel aardig, maar het was te verspreid en onvoldoende voor schaatspret als in november 1993.
Geen schaatsen dus in november 1965, maar daarna wel een leuke winter met twee vorstperioden. Een vorstperiode in januari, van de 5-de t/m de 20-ste bracht ruim
55 Hellmannpunten en ook wat sneeuw. Er werd veel geschaatst en in Zuid Limburg kwam het tot zware winterkou met op 18 en 19 januari respectievelijk een maximum van
-9 en -8. In vroege ochtend stond de thermometer daar drie maal beneden -15.
De korte vorstperiode in februari bracht vooral in het noorden van het land kou, met in Leeuwarden nog een koudegetal van 48,2. In de Bilt stond de teller in die
tweede periode niet hoger dan 22,2. Opvallend in die vorstperiode was de sneeuwjacht in het noorden van het land op 8 en 9 februari, toen de scheidslijn tussen koude
lucht in het noorden en zachtere lucht in het zuiden lange tijd boven ons land bleef hangen. Met een koudegetal van 99,3 moet die winter aan de koude kant genoemd
worden; net nog iets kouder dan de winter van 2010.
Terug naar de situatie van vandaag. Opvallend is, dat Noord Scandinavie al sind weken flink in de wintersituatie zit. De afgelopen paar jaar werd de eerste
sneeuw van oktober steeds onderbroken door zacht weer tot in november. Dat is niet het geval dit jaar en ik zie daarin een aanwijzing dat de kou op dit moment
vrij goede papieren heeft. Het lijkt er op dit moment sterk op, dat zich boven de Oceaan een luchtdrukblokkade gaan vormen die koude lucht naar het zuiden doet
opdringen. Het is niet gezegd, dat dit tot winterkou leidt, maar de EPS verwachting (ensemble prediction system) geeft een grote waarschijnlijkheid van lagere
temperaturen de komende tien dagen. Zelfs lijkt er over 8 of 9 dagen wel wat vorst in te zitten, maar dat is nog ver weg.
Nog verder weg zijn de verwachtingen over 14 dagen. De EPS-pluim geeft uiteraard geen uitsluitsel, maar suggereert op die termijn wel aanhoudend te lage
temperaturen. Heel bont maakte gisterenmiddag de operationele run van de Amerikanen (GFS) het: er stond een regelrechte uitbraak van Siberische kou op de kaart
in de richting van West Europa. Daar zullen we maar niet op rekenen, want dat soort kaarten hebben een hoog glazen-bol-gehalte.
Bron temperatuurgegevens: KNMI
Gegevens betreffen, tenzij anders vermeld, De Bilt
(12-11-2010)
Intussen in Jakoetsk
Op de reis die ik afgelopen zomer met een vriend maakte in Siberi‘ was een van de hoofddoelen het bereiken van de stad Jakoetsk.
Jakoetsk ligt in het oosten van Siberie op 62 graden noorderbreedte. De stad ligt in het permafrostgebied, dat wil zeggen dat de grond er permanent bevroren is.
Alleen de bovenste anderhalve meter ontdooit in de zomer. Natuurlijk was die permafrost een belangrijke inspiratie voor onze reis. In de stad bevindt zich het
Permafrost-instituut waar onderzoek gedaan wordt. Wij hebben dat instituut bezocht en elders op deze site zal ik daar nog verslag van doen.
Het klimaat van Jakoetsk spreekt tot de verbeelding: het is er s zomers buitengewoon warm en in de winter extreem koud. De gemiddelde jaartemperatuur
ligt in de buurt van -10. Het wordt ook wel de koudste hoofdstad op aarde genoemd. Die extreme kou in de winter spreekt uit het januarigemiddelde, dat naar de
laatste cijfers -39,6 bedraagt; ruim 40 graden kouder dan in Nederland! Wij kwamen aan in Jakoetsk in het midden van juli en liepen daar aan tegen middagtemperaturen
van 28 tot 32 graden. Een paar dagen na ons vertrek steeg het kwik tot 35 graden. Dit soort temperaturen zijn daar in juli meer gangbaar dan bij ons. De normale
middagtemperatuur in het midden van juli bedraagt 26 graden en dat is ongeveer 3 graden hoger dan bij ons.
Het spreekt voor zich, dat ik nu veel belangstelling heb voor de temperatuurontwikkeling in de herfst en winter in Jakoetsk, en eerlijk gezegd in heel Siberie.
De herfst in Jakoetsk is doorgaans de periode eind augustus tot 1 oktober. Het gemiddelde gaat dan omlaag van 13 graden aan het eind van augustus naar 0 graden aan
het begin van oktober. In september komt al veel nachtvorst voor, dit jaar tot -7 op 26 en 27 september. Razendsnel gaat het verder omlaag in oktober; aan het eind
van oktober is het normale etmaalgemiddelde -17; ochtendwaarden beneden -20 zijn dan heel normaal en soms wordt dan al de -30 gehaald. Gisteren en vandaag een beetje
teleurstellend: de temperaturen schommelen rond de -12 waar het normaal s nachts onder de -30 komt.
Jakoetsk ligt aan de rivier de Lena. Het begrip ijs is daar uiteraard iets anders dan bij ons. Waar wij met geluk een paar weken ijs hebben op plassen en
doorgaans ijsvrije rivieren hebben, begint het dichtvriezen van de Lena eind oktober. Met een ijsaangroeimodel dat uitgaat van stilstaand water van 2 meter diep
kom je met het klimaat van Jakoetsk eind november al op een slordige meter ijs. Op de rivier is dat door diepte en stroming uiteraard veel minder. Toch is in
december het ijs er betrouwbaar genoeg om er een weg op aan te leggen. Het levert dan in de winter goede verbinding op met plaatsen die in de zomer alleen per
boot en in voorjaar en najaar helemaal niet te bereiken zijn.
Een heel ander wereld dan de onze. Wij zien uit naar een paar graden vorst gedurende een week en dat soms in een hele winter tevergeefs. Op dit moment komen van
alle kanten de wintervoorspellingen los. In de link Winterverwachting verschijnt daarover binnenkort meer. In de berichtgeving over de naderende en verleden winter
(2010) keert steeds weer de term -strenge winter- op. Volgens de gangbare normen was de winter van vorig jaar niet streng. De winter was lang, taai en vrij koud.
Helaas ging mooi schaatsijs aan de bewoners van het zuidwesten van Zuid Holland vrijwel geheel voorbij. Maar, eerlijk is eerlijk, met een klein beetje reizen heb
ik toch heel wat mooie tochten gereden. En dat is jaren lang niet mogelijk geweest. Bovendien: dankzij de sneeuw was het wel een heel mooie winter, zeker in het
noordoosten van het land, waar de sneeuw langdurig bleef liggen.
Ik hoop dit jaar op een ander soort winter: meer droog weer een iets meer aanhoudende vorst die, ons weer eens een diepzwarte ijslaag van 10 centimeter of meer
brengt. Als het dan eens tot een echt koude winter mocht uitgroeien (op een strenge in de klassiek betekenis reken ik al niet meer) dan zijn we als
schaatsliefhebbers helemaal gelukkig. Half november, het kan in deze tijd bij uitzondering wel eens gaan vriezen, zoals in november 1993 gebeurde. Dat staat nu
niet op het menu, maar vanaf deze tijd ga ik wel regelmatig verslag doen van de ontwikkelingen. De winter is laat in Rusland en grote delen van Siberie; in bijna de
gehele Russische Federatie liggen de temperaturen ruim boven normaal in de eerste 12 dagen van november. Van die kant is op dit moment dus nog niet veel te
verwachten. Maar, het kan over twee weken ook helemaal anders liggen.
(3-10-2010)
Zomer en winter
Het zomerseizoen zit er op. Voor velen, die
laat vakantie hadden viel het tegen: na 23 juli
was het meestal wisselvallig weer, er viel veel en langdurig regen en de tempertuur lag
iets onder normaal. Toch was de zomer als geheel niet zo slecht: van eind juni tot eind juli was het warm en mooi weer.
Van 23 juli t/m 22 juli was de gemiddelde temperatuur 20,6 graden tegen ongeveer 178 graden normaal; zeer warm dus.
Juist in een groot deel van deze periode bevond ik mij in Siberie, waar het doorgaans ook erg warm was. Daarover in een volgende bulletin meer.
Intussen stellen wij ons weer in op de naderende winter; de ijsbanen zijn weer open en de wintervoorspellingen
komen weer van divers kanten los. Koude winter? Strenge winter? Of juist weer een zachte na twee winters
met kou? We zullen het zien. Hebben we iets aan wintervoorspellingen? In het algemeen wordt de betrouwbaarheid
als zeer klein beschouwd. Er is kennelijk geen goede methode of model dat voor onze streken een seizoen kan
voorspellen.
Mijn winterverwachting is vaak voor een deel op intu•tie gebaseerd en die werkte vorig jaar wonderwel.
De koude sneeuwwinter die ik aankondigde, is inderdaad gekomen. Voor het zuidwesten van het land liet het
schaatsijs veel te wensen over. Laten we maar hopen op een geheel ander soort winter met
een periode van droge vorst. Of gewoon een strenge winter waarin een pak sneeuw niet zo veel kwaad doet.
